★ „ბაზარი - კუჭია ქალაქისა. ბაზარში მოაქვთ, აქ გროვდება ყოველი ხორაგი, რაც კი ადამიანის საკვებს, იმის საჭმელ-სასმელს, იმის ნამდვილ „აუცილებელ საჭიროებას“ შეადგენ.

თუ ბაზარი უხეიროა, თუ იქ უწესოება, უთავბოლობა ჰსუფევს, მთელი ქალაქის მცხოვრებლები გრძნობენ ამას, ყველანი შეწუხებულნი და შევიწროებულნი არიან.

ეს უბრალო ჭეშმარიტება რომ ესმოდეს ჩვენ ქალაქის გამგეობას, უეჭველია, ჩვენი ბაზრის საქმე ისეთს საძაგელს მდგომარეობაში არ იქნებოდა, ისეთი უწესოება და უპატრონობა არ ისუფევდა იქ, როგორც ახლა ვხედავთ.

მართლაც, ძნელად თუ სადმე სხვა ქალაქში ნახულა ისეთი უპატრონო, უწესო და ურიგო ბაზარი, როგორც ამ ჩვენს ქალაქში ვხედავთ.

ერთი მიდით, ნახეთ - რა ამბები ხდება-და! ერთი ჩაიარეთ, დაათვალიერეთ - როგორი ბაზარი გვაქვს და ამ ბაზარში რა წესები ჰსუფევენ! ეს ბაზრის საქმე ხო ლუკმა-პურის საქმეა და ლუკმა-პურის საქმე ისეთი ხალხისათვის, რომელიც დღე და ღამე ამ ლუკმა-პურზე ზრუნავს!

ვინ უნდა იყოს ქალაქის საქმეებისა და ამათ შორის ბაზრის პატრონი? - თვითონ ქალაქისაგან ამორჩეული ქალაქის გამგეობა?

ვინ არის ნამდვილი ბატონი და მბრძანებელი? - ჩარჩები და ბაყლები!



ნუ გაგიკვირდებათ ან ნაირი სიტყვა: რაც ჩვენის თვალით გვინახავს და რაც სანდო კაცებისაგან, ბაზრის მცოდნეებისაგან გაგვიგონია, იმას მოგახსენებთ.

და ჩვენ აი რა გვინახავს ჩვენის თვალით და ჩვენის ყურითაც აი რა გაგვიგონია:

აი სოფლელი, რომელსაც ვინ იცის რის ვაი-ვაგლახით მოუტანია რამდენიმე ფუთი, ვსთქვათ, კომბოსტო; დაუდვია ურემზე და ხუთმეტი-ოცი ვერსის სიშორიდამ ქალაქში მოაქვს გასასყიდად.

აი მეორე სოფლელი, რომელსაც ამ გვარისავე შრომით და ოფლის წურვით მოყვანილი ხახვი ჩამოუტანია.

აი, ესეც მესამე, რომელსაც ხილი აქვს.

ყველანი ბაზარში მოდიან, ყველანი ამ თავიანთ ნაწარმოებისაგან აღებულის ფულით მოელიან ხელმწიფისა და ბატონის, მღვდლისა და ერის კაცის ხარჯის გადახდას, ცოლ-შვილის გამოკვებას და შემოსვას.

ქალაქის ღარიბ ხალხსაც ამის იმედი აქვს: იცის, რომ სოფლელი ქალაქელ ჩარჩზე და საზოგადოთ ვაჭარზედ უფრო იაფად ჰყიდის ხოლმე და იშურება ბაზარში, იქვე, ურემზედვე იყიდოს ყველაფერი, რაც იმის ღარიბ ოჯახს ეჭირვება.

მაგრამ სად არის! ჩარჩები და კინტოები ჯერ ქალაქს გარეთ, დიღმის, ვერის ან წავკისის გზებზე უხვდებიან სოფლელებს და ერთმა ღმერთმა იცის, როგორის ხერხებით, მოტყუებით და ხშირად ძალადობითაც ართმევენ და ჰყიდულობენ ხსენებულ საგნებსა და მოაქვთ ქალაქში! მოაქვთ იმისთვის, რომ შემდეგ ან სხვა ვაჭარს ვისმე მიჰყიდონ ერთიანად, ნარდათ და ან თვითონვე გაჰყიდონ მომხმარებლებზე ერთი-ორად, ერთი-სამად.






ან გადაურჩა, ვსთქვათ, სოფლელი გზაზე დამხდომ ვაჭრებს. ჩამოიტანა ბაზარში თავის კომბოსტო, ხილი ან წვანილეული. რამდენ წვალებას გამოივლის, რამდენ შაურს გადიხდის, სანამ ურმის დასადგმელ ალაგს მონახავდეს! ვისაც აქვს უფლება და არა, ყველა ამ ხამ კაცს დაეხვევა. საიდამაც არი, გაჩნდებიან იგივე ჩარჩები და კინტოები; ერთი ურმიდან სტაცებს; გამოუდგა იმას წასართმევად. ათი სხვა მიადგა იმის ურემსა და ისე ალაგებენ იქიდამ სავაჭროს, თითქო იმათი საკუთრება იყოს. დღე არ გავა ისე ბაზარში, რომ ერთი ჩხუბი, ყვირილი, ვა-ვაგლახი არ შეიქნეს; და ყველა ამ უწესოების მიზეზი უფრო ხშირად ის არის, რომ კინტოებმა ან დაიტაცეს სოფლელის ურმიდამ, რაც რამე იყო შიგ, ან თვითონ იმას მოსჭრეს ჯიბე და ან სხვა რამე ამ გვარი.

კარიკატურა, 1916 წ.

სად არიან ამ დროს ბაზარნიკები, რომელთაც ქალაქის გამგეობისაგან ბაზარში წესის დაცვა აქვთ მინდობილი? როცა და საცა ყველაზე უფრო საჭიროა იმათი ყოფნა, სწორეთ იმ დროს იქ არა სჩანან ისინი. მაგრამ კიდეც რომ იყვნენ, ნუ თუ გგონიათ, რომ სოფლელი იმათგან დაცვას უნდა მოელოდეს? ბოროტი ენები ამტკიცებენ, რომ ეს ბაზარნიკები ამ გვარ საქმეებში მონაწილენი არიანო...






ჩვენ, რასაკვირველია, არ გვჯერა ეს, მაგრამ ამისთანა ყურადღების მიუქცევლობა და გულ-გრილობა რას არ აფიქრებინებს კაცს.

როგორც მოგეხსენებათ, ამჟამად ხახვი, (რომელიც ჩვენ ქალაქელებს ასე უყვარს), ძალიან ძვირობს. რისგან არის ეს? ამბობენ, რომ ამ ზაფხულ ქალაქში ხახვი შემოსულა, სულ ორ-სამ კაცს, ჩარჩს უყიდნიათ და სავსე სარდაფი აქვთ და როგორც უნდა ასწევენ და დასწევენ იმის ფასსაო. ამ გვარადვე იქცევიან ისინი ხორცზე, თევზზე, წვანილეულზე, ხილზე და სხვა ყველა საკვების თაობაზედაც.

სად არის, ვინ უყურებს ტაქცას! აბა ერთი აიღეთ ხელში ეს ტაქცა და იმ ფასებით მოინდომეთ რაიმე ხორაგის ყიდვა! პირში დაგცინებენ ჩარჩები! „არ მინდა, არ ვყიდიო!“ გეტყვისთ და გაუდისთ, გაუდისთ იმიტომ რომ იციან, ბოლოს კიდევ იმათთან მიხვალ, (რადგან სხვაგან არ იშოვება) და იმ ფასათ იყიდი, როგორც იმათ ჰსურთ.

ამბობენ, ამ ოცი-ოც-და-ხუთი წლის წინათ, კანონათ იყო დადებულიო, რომ შუადღემდინ სოფლელისაგან ვაჭარი ვერაფერს ვერ იყიდდაო; ამ დროს მხოლოთ მცხოვრებლებს, მხოლოთ პირ-და-პირ მომხმარებლებს და არა ამათა და მწარმოებელთ შუა შუამავლებს უნდა ეყიდნათ რაც ეჭირებოდათ დადებულ ფასათაო. ვაჭრებს კი მხოლოდ ნაშუადღევს შეეძლოთ სოფლელისაგან იმათი ნაწარმოების ყიდვა. ეს წესი მაინც რაღათ გადავარდა? აქედამ ცოტა შემსუბუქება მაინც ექნებოდა ქალაქის ღარიბ მცხოვრებთა!

ჩვენ ზედ-მიწევნით მცოდნენი არა ვართ ბაზრის საქმისა; მაგრამ, რადგან ამგვარი მცოდნენი ხმას არ იღებენ და ხელს არ ანძრევენ, საჭიროთ ვსთვლით ჩვენ მაინც ვშთქვათ რამე:

ყველა კეთილ-განწყობილ ევროპის ქალაქში არის გამართული დიდი შენობა, ბაზარი, საცა მხოლოთ სოფლის სხვა-და-სხვა ნაწარმოები ისყიდება. ეს ბაზარი (les halles) ქალაქის შუაგულ ალაგშია, რომ ყველა უბნის ღარიბ ხალხს შეეძლოს დილით ადრიანად წასვლა და ვაჭრობა. ფიცხელი კანონებია აქ, და ტაქცა თითქმის ყოველ ნაბიჯზე არის აკრული. ქალაქის პოლიცია მუდამ აქ იმყოფება და ყურს უგდებს ვაჭრობაზედ. თუ ვინმემ მომეტებულად გაჰყიდა, ან სხვა რამ უწესოება ჩაიდინა, ან უვარგისი ხორაგი შემოიტანა, იმწამსვე სასამართლოში მიჰყავთ და ჯარიმითა და სხვა-ფრივ როგორ სჯიან.



ჩვენს ქალაქს, რომელსაც ერთი რიგიანი ყასაბხანაც ვერ გაუმართავს, ამისთანა ცალკე შენობის გამართვას განსაკუთრებით სოფლის ნაწარმოებისათვის, რასაკვირველია, ვერ მოვთხოვთ. მაგივრად ჩვენ სრულის უფლებით შეგვიძლიან მოვთხოვოთ იმას:

1. რომ ქალაქის სხვა-და-სხვა ჩარჩებს, ბაყლებსა და კინტოებს შუადღემდინ აღკრძალული ჰქონდეს სოფლელებისაგან ხორაგის ყიდვა;

2. რომ უფრო სინიდისიანი ბაზარნიკები დააყენონ ყველა მაედნებზე, საცა კი ხორაგის ვაჭრობაა და:

3. რომ თვითონ გამგეობის წევრნი დაიარებოდნენ რიგ-რიგათ ბაზარში, ყოველ დღე თუ არა, კვირაში სამჯერ მაინც და თვალ-ყურს ადევნებდნენ როგორც თვითონ ვაჭრობას, აგრეთვე ქალაქის პოლიციის მოქმედებასა.

იქნება ამ სახსრებმა ცოტათი შეუმსუბუქოს, ამ თავით მაინცა, მდგომარეობა იმ ჩვენ ღარიბ ხალხს, რომლის ბედისათვის საზრუნველად ეს ქალაქის გამგეობა დანიშნულია და რომელიც გაკვირვებით ამბობს ახლა: „არა, ე პური და ღვინო წელს, ღვთით, ბლომად მოვიდა; მა ეს სიძვირე საიდამ უნდა იყოს!“