მადათოვი • Madatovi

★ „ლერმონტოვის მოსამსახურე ქრისტაფორე სანიკიძის სურათი [ნახატი გაგარინის]. დედანი ინახება ლერმონტოვის მუზეუმში პიატიგორსკში. სურათი მითავაზა ლერმონტოვის მუზეუმის დირექტორმა ელისაბედ იაკოვკინამ. 21/VIII – 38 წელი. გ. კვიტაშვილი“

თუ რამის გაზიარების სურვილი გამიჩნდა, ეს იყო თბილისისადმი, როგორც საინტერესო, ფასეული და ამჟამად ცოტა სევდიანი ცოცხალი არსებისთვის ყურადღების მიქცევა.

☆ „დუმს. მისი ტკივილი და ყველა ჭრილობა ისედაც ნათლად ჩანს. ქალაქი საკუთარი სხეულით გვაჩვენებს ამას, თავად კი დუმს და ჯერ კიდევ მედგრად იტანს ჩვენს უგუნურებას, სისასტიკეს, გულგრილობას. ამ ყველაფრის მიუხედავად, ალაგ-ალაგ, ჯერ კიდევ აქვს შემორჩენილი სინათლის, სითბოსა და სიმყუდროვის გაზიარების სურვილი...“

სახლის შესავალი ეკლესიის პირდაპირ იყო; კარებზე არც რიგიანი ზარი, არც მოსამსახურე, შედით, პალტო გაიხადეთ, ჩამოკიდეთ კედელზე და შეაღეთ ზალის კარები. არავინ არ არის. ვეებერთელა ზალა, სკამებით გარშემო შემომწკრივებული, რომელშიაც არც მაგიდა სდგას, არც სავარძელი, არც ტახტი. თუ კარების ხმამ გააგონა ვისმე მოსამსახურეს თქვენი შემოსვლა, ხომ კარგი, თუ არა და გასწით პირდაპირ და შეაღეთ ის დიდი კარები, რომელიც გზაზე დაგიხვდებათ. ამ კარებს შეჰყავხართ თქვენ პოეტის კაბინეტში.

რომ შეხვედით პოეტთან, წიგნის კითხვაში, ან წერაში გართულმა მასპინძელმა წამოჰყო თავი, ფართეთ გაშალა ორივე ხელი, ერთი შესძახა ჩვეულებრივი „ჰოო!“, ნიშანი კმაყოფილებისა, წამოდგა, მოგეგებათ, მოგავლოთ ხელი და დაგისვათ პატარა მრგვალ მაგიდასთან, თავის პირდაპირ“.

ლუდხანაში შეიყვანა, აღარ კი გამოუშვა. გარედ დუქანს კლიტე დაადვა და სამი დღე ნიკალაი მუშაობდა. ცოტა საჭმელს, ცოტა სასმელს ფანჯრიდან აწოდებდა, როგორც ტუსაღს. მანამ ყველა კუთხეები არ გამოუხატა, არ გამოუშვა. მერე კი გაანთავისუფლა...“

„აბრაგუნე მეტი სახელი იყო ტფილისელი მედუქნესი. იგი მოკლეს პირადულ ნიადაგზე. იყო დარდიმანდი, გულუხვი და გაჭირვებულის მეგობარი.“

იმავე იოსებ გრიშაშვილის - „ძველი თბილისის ლიტერატურულ ბოჰემაში“, სადაც ავტორი ქალაქური პოეზიის გამორჩეული წარმომადგენლის, დავით გივიშვილის მიერ - აბრაგუნესადმი მიძღვნილ ლექსზე [„ლექსი განსვენებულ აბრაგუნეზე“] საუბრობს, განმარტავს: 

★ „ეს მიკიტანი აბრაგუნე - ის აბრაგუნეა, ტფილისში რომ თოთხმეტი ფაიტონით ქეიფობდა. იგი ნამდვილი ბოჰემა იყო, მის დუქანში პოეტები ხშირად იკრიბებოდნენ. ერთხელ მისი სახედარი ჰაერში „შარითაც“ აიყვანეს. აბრაგუნე მოჰკლა მისივე დუქნის მეარღნემ პირადულ ნიადაგზე“.

აბრაგუნეს სახედრის ჰაერში „შარით“ აყვანა 1882 წლის ამბავი უნდა იყოს, როდესაც თბილისში მყოფი კავალერი ბედე, მუშტაიდში, თავისი ჰაეროსტატით ჰაერში აეშვა. 

„მეტად კარგი საყურებელი იყო ბ. ბედეს გიმნასტიკური მოქმედება ჰაერში, როდესაც ცალ-ფეხ ჩამოკიდებული გაიტაცა უზარ-მაზარ ჰაეროსტატმა. რამდენიმე წამს შემდეგ, როგორც ჰაეროსტატი, ისე ბედე, ბუზის ოდენა მოჩანდნენ...“, - გაზეთი „დროება“, 27 ნოემბერი, 1882 წ. 

აღსანიშნავია, რომ გაზეთ „Кавказ“-ის [#321] ცნობით, რამდენიმე დღეში, 5 დეკემბერს, კვლავაც მუშტაიდის ბაღთან ახლოს, ჟან ბედეს უკვე მესამედ ჰქონდა დაგეგმილი აფრენა საჰაერო ბუშტით, ოღონდ ამჯერად ცოცხალ ვირთან ერთად. სწორედ ეს სახედარი უნდა ყოფილიყო აბრაგუნეს საკუთრება.

აბრაგუნე იაკობა, როგორც მას დავით გივიშვილი მოიხსენიებს, 12 აგვისტოს, შუაღამეს, პირადულ ნიადაგზე ხანჯლით სასიკვდილოდ დაუჭრია მისივე დუქნის მეარღნეს; „ბოლნიცაში“ თითქოს მისი გადარჩენის იმედიც გაჩნდა, თუმცა, იაკობა აბრაგუნე ორ დღეში გარდაიცვალა.

აი, როგორ აღწერს მის დაკრძალვას 1885 წლის გაზეთი „დროება“:

★ „თბილისის მოქეიფე ხალხმა დიდის ამბით დაასაფლავეს კინტო აბრაგუნე. თბილისში ძვირად შეხვდებით ვისმეს, რომ აბრაგუნეს სახელი არ გაეგონოს, ამ სახელს ბევრი გაუტყუილებია დიდუბისაკენ, სადაც აბრაგუნეს ჰქონდა დუქანი. ოთხმა ზურნამ და რამდენიმე არღანმა გააცილა აბრაგუნე. ძმაბიჭები ერთობ დაღონებულნი მიჰყვებოდნენ გულუხვს მასპინძელს, რომელიც ხშირად მასპინძლობისათვის არა თუ არას ართმევდა, „ცუდად“ დარჩენილებს პირიქით აჭმევდა, ასმევდა და ჯიბის გროშებსაც აძლევდა ხოლმე“.

იაკობა აბრაგუნეს მკვლელობას „უკვალოდ“ არ ჩაუვლია და „თბილისში გამოვიდა პატარა ბროშიურა: „ლექსი აბრაგუნესი“, თქმული გომელისა“, ასევე, „ლექსი განსვენებულ იაკობ აბრაგუნეზედ“, დავით გივიშვილის ავტორობით.

მათი ლექსებიდან აბრაგუნეს შესახებ არაერთი საინტერესო ფაქტი ხდება ცნობილი:

დიდუბეში ვაჭრობდა, ღვინითა, სასმელითა,
ყველას თავს აყვარებდა თავის საქციელითა, 
ხუმრობით, ოხუნჯობით, ენითა მეტყველითა,
ბევრი გაჭირებულიც ცხოვრობდა მის ხელითა,
არა შურდა სიკეთე, არ უყვარდა ძუნწობა.

ამ ლექსიდან ასევე ვიგებთ, რომ გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, საავადმყოფოში მისი თანხმლები ერთ-ერთი პირი საკუთარ დუქანში გააგზავნა, შემწვარი ვარიის მისატანად, თუმცა, უკან დაბრუნებულებს იაკობა აბრაგუნე გარდაცვლილი დახვდათ...

მის დაკრძალვას უამრავი ადამიანი უნდა დასწრებოდა - „ხალხში ტევა არ იყო, რიცხვი გაუგებარი, ეცილებოდა ზიდვას უცხო, თუ მეგობარი“, ხოლო სასახლის მიწაში ჩასვენების შემდეგ, მისი საფლავი მუჭით ჩაყრილი მიწით შეივსო, ისე, რომ, როგოც გივიშვილი აღნიშნავს, ნიჩაბიც კი არ გამოუყენებიათ...

დასაფლავების შემდეგ, აბრაგუნეს ანდერძის მიხედვით, „დაიწყეს ზურნების კვრა, აგრეთვე არგნებისა...“

რაც შეეხება მკვლელს, როგორც გომელის ლექსით ვიგებთ, კაცი, რომელმაც აბრაგუნე სასიკვდილოდ დაჭრა, თავად ჩაბარებია პოლიციას და მისთვის იმწუთას ციხეში უკრავთ თავი...

საგულისხმოა, რომ პოეტურ გამოხმაურებას, რაც აბრაგუნე იაკობას მკვლელობას მოჰყვა, გაზეთი „დროებაც“ შეეხო:

★ „როგორც ეტყობა, უბრალო ხალხიც მისდევს ლიტერატურას და თავისებურად იკმაყოფილებს თავის სულიერსა და გონებრივს ინტერესებს.

თუ ჩვენ არ შეგვიძლია დავიკვეხოთ, რომ ხალხის ფიქრი და ინტერესი ვიცით და იმის დაკმაყოფილებას ვცდილობთ, სამაგიეროდ, თვითონ ხალხი ზრუნავს და არც ერთს ცხოვრების მოვლენას, რომელიც მისთვის საინტერესოა, ჩვენსავით გულ-გრილად გვერდს არ აუვლის ხოლმე. 

ეს ორი კვირაა, რაც ძალადობით მოჰკლეს ვიღაც იაკობა მედუქნე [აბრაგუნე] და თბილისის ხალხის სულიერის ვითარების მცოდნე გულ-უბრყვილო მწერლებმა მთელი თავისი ხელოვნება დაასრულეს, რომ ღირსეულად შეემკოთ თავისი ლექსებით ეს ხალხისათვის საინტერესო მიკიტანი“.

ძველ ქართულ პრესაში არსებული მწირი ცნობების თანახმად, XIX საუკუნის 80-90-ანი წლების თბილისში ცხოვრობდა გოლიათური აღნაგობის კაცი, ფარსადან სხირტლაძე, რომელმაც სახელი გაითქვა არა მარტო თავისი ახოვანებით, არამედ უფრო იმით, რომ გადმოცემის თანახმად, თბილისში მისი დარი მოკრივე არ მოიძებნებოდა - „კრივში, რომელ მხარესაც ის გავიდოდა, გამარჯვებაც იქით რჩებოდა თურმე.“

★ „ეძლევა ეს მოწმობა მოხეტიალე მუსიკოსს, ილიკო ქურხულს, რის ძალით მას აქვს უფლება ქ. თბილისის სხვა და სხვა უბნებში და მოედნებზე, სადაც მოისურვებს, დაუკრას როგორც ვიოლინოზე/სკრიპკაზე აგრეთვე წაუკითხოს ლექცია შემთხვევით გამვლელ-გამომვლელთ ხალხს მუსიკალურ აღზრდაზე. ქალაქის მოურავი ბ. ჩხიკვიშვილი. ქ. თბილისი. 17 მაისი, 1919 წ.“.

☆ „ერთხელ სასწავლებლიდან შინ ვბრუნდებოდი და ერთი ვიწრო ჩიხიდან ვიოლინოს მშვენიერი მელოდები შემომესმა. შევდექი, ყური დავუგდე და გავემართე იმ ეზოსაკენ, საიდანაც ეს მეტად ტკბილი ხმა გამოდიოდა. უფრო იმან დამაინტერესა, რომ ჰანგი ჩვენებური იყო, ქართული. გავოცდი, მივუახლოვდი ეზოს, შევიხედე შიგ და რასა ვხედავ, დავინახე კოხტა და ლამაზ კოსტიუმში გამოწყობილი ჩვენი ილიკო ქურხული... წარმოიდგინეთ, მე თვითონ ისე გამიტაცა, რომ იქვე მივიმალე, - არ დამინახოს, არ შერცხვეს და ეს მშვენიერი დაკვრა არ შეწყვიტოს-მეთქი. დაამთავრა, ტაშით დააჯილდოვეს და კვლავ გაამეორებინეს. მე სიხარულისაგან ცრემლები ჩამომდიოდა. დაამთავრა, ვიოლინო კოლოფში ჩადო და გასწია ახლა სხვა ეზოში, რის შემდეგაც მე ვუწოდე მოხეტიალე ქართველი მუსიკოსი და დღესაც ატარებს ჩემ მიერ დარქმეულ სახელს. ამ სახელით შემოიარა რამდენიმე უცხო სახელმწიფო და ხალხს გააცნო ქართული მუსიკა“.

წარწერა ფოტოზე - „ასე შემოიარა ილიკო ქურხულმა საქართველოს მთა და ბარი, სოფელი და ქალაქი, სკოლები და საბავშვო ბაღები, სკოლები და კლუბები“

„სანდროს ერთი სპილოს ძვლის ხანჯალი აქვს, ოქროს ჩუქურთმიანი, მინდა ის დავცინცლოვო“.

კონდახზე რუსული, ქართული, ფრანგული და თათრული ზედ-წარწერებია. ქართულად აწერია: „პეტრე მესხი ვარ“; ფრანგულად: „Naduda Bogdanoff“, რუსულად: „1859 годь, 25 июля. Кавказь. Укръпление Кумухь“. თათრული ზედ-წარწერა ვერ წავიკითხეთ. 

- ჩვენც წინად ლომები ვიყავითო, - იტყვის ხოლმე პეტრე მესხი ხშირად და ღრუბელი გადაურბენს სახეზედ. 

★ „15 კაცის მოწამვლას „ლონდონის“ სასტუმროში იმ გარემოებას აბრალებენ, რომ ჭიების წინააღმდეგ სახმარი შხამიანი ნივთიერება სასტუმროს კედლების მოსხურვის დროს ჭურჭელშიაც ჩაცვივნულიყო“.