მადათოვი • Madatovi

★ „ეს შესანიშნავი ადამიანი ისე მიღებული იყო თბილისის მოქალაქეებში, რომ ძნელად იქნებოდა ისეთი ამქრობა, ისეთი ლხინი, ისეთი ქორწინება, რომ აბელა იქ არ ყოფილიყო და თავის დახელოვნებულის ჯადობაზობით ხალხი გაოცებაში არ მიეყვანა.

აბელას პატარობიდანვე მრავალი ქვეყნები ნავალი ქონდა და აი ამ მოგზურობაში გაეცნო ისეთი იშვიათი არაბები და ენდოელი ფაკირები, რომ იმათქგან შეესწავლა უცნაური თვალთ-მაქციობა და ჯადობაზობა.

ამგვარ საქმეებში ისე დახელოვნებული იყო, რომ ხშირად ადამიანს ვირად აქცევდა, ქვის ნამტვრევს კრუხ-წიწილებად აქცევდა; რომელი ადამიანიც არ მოეწონებოდა, ტუჩებზე უზარმაზარ კლიტეს ჩამოჰკიდებდა. სტაფილოს ალყათ დასჭირდა, მერე ოქროს ფულათ აქცევდა, შემდეგ ორთაჭალის მიკიტნებს თავის დანახარჯის ფასში მისცემდა.

ერთი სიტყვით, ამგვარი საქმეები ძალიან ბევრი იცოდა.

გარდა ამისა, მაღალ აბელას იმისთვის ეძახდნენ, რომ ის ხშირად დაიარებოდა ხუთი ექვსი არშინის სიმაღლე შეშის ფეხებზე. ამგვარ ფეხებს თავიდან ფეხებამდენ ეცვა ფერადი ფერანგი. ამნაირი ფეხებით ქორწილებში და ლხინებში ზურნაზე თამაშობდა, იმის გამოთაც მდიდარი მოქალაქეები იმისთვის ფეშქაშებს არა ზოგავდნენ.

გარდა ამგვარი შნოებისა, სადაც ეკლესიის ჯვარი ყოფილიყო გუმბათზე ასამართი, აბელას უნდა ჯვარი აეტანა, ზედ საყდარზე გაემაგრებინა და მერე ზედ ყირამალა გადასულიყო.

მაღალ აბელას შესანიშნავ ადამიანად მისთვის უწოდებ, რომ მისი მგზავსი დახელოვნებული და ხალხის თვალის მომხიბლავი ვინმე ჯერ ქალაქის მცხოვრებელთა არ უნახავთ.

მართალია, სპარსეთის მეფეებისაგან უხვად დაჯილდოებული რობერტ ლენცი მრავალჯერ ეწვია თბილისის საზოგადოებას და თეატრებში წარმოდგენები გამართა, სადაც ადამიანს თავსა სჭრიდა, მერე ბლუდზე სდებდა და ხალხს უჩვენებდა, მაგრამ რაც უნდა იყოს, აბელა რომ საყდრის ჯვრებზედ თავდაყირა დგებოდა და იმისთანა საშიშარ ადგილას თამაშობდა, ესე ყოველგვარ ოსტატობას გადაცილებით სჭარბობდა.

აი ამის გამოთაც მაღალ აბელას სახელი დაუვიწყრად დარჩა ქალაქის ყველა მცხოვრებელთა ხსოვნაში, როგორც ერთი მოუშლელი სახსოვარი.“

[კარაპეტ გრიგორიანცი - „ძველი თბილისის იშვიათი ამბები“]

[გაზეთი „დროება“, 1881 წ.]

★ „ეს ფრიად საინტერესო ცნობა რუსთაველზედ მიღებულია თ. გიორგი ჯორჯაძის მეუღლის ეკატერინესაგან თ. ათანასე მაყაშვილის ასულისაგან. თვითონ მკითხველი მიხვდება - თუ რა დიდი მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს ამ გვარ ბიოგრაფიულ ცნობებს ჩვენ დიდებულ პოეტზედ და ამიტომ პირ-და-პირ მოგვყავს ქ-ნი ეკატერინეს წერილიდამ ის ადგილები, რომელიც ამ საგანს შეეხება:

ორმოც-და-თვრამეტში ვიპოვე მამიჩემის წიგნებში ერთი რვეული, რომლიდამაც გადმოვწერე შემდეგი:

„გრემის ქალაქსა შინა იზრდებოდნენ ყმაწვილები, სადაცა იყო დიდი პალატი. იმათა ჰყვანდათ ათინიდამ ოთხი ბერი, ყოველთ სიბრძნით განთვითარებულნი. სწავლობდა სამასი ყმაწვილი. ამ სამას ყმაწვილში აღიზარდა რუსთაველი და ორბელიშვილი. რუსთაველი მოიყვანა თავისმა ბიძამ თორმეტის წლისა, ორბელიშვილი - თერთმეტისა.

ერთმა ბერმა საკუთრათ დაუწყო ზრდა ორბელიშვილს, რუსთაველს და ორიც იმათთან იყო სხვა ყმაწვილი.

ამათ შეისწავლეს ყოველი სიბრძნე. თექვსმეტის წლისა იყო გადაიყვანეს იყალთოს ხვთაების პალატში.

თვით იმავე ბერმა წაიყვანა ეს ოთხი ყმაწვილი ათინაში.

ოც-და-ორის წლისა დაბრუნდა გამოჩენილი სწავლით. არა ნაკლებ იყო რუსთაველზედ ორბელისშვილი სიბრძნით და სწავლით, გულოვნებით და მშვენიერებით სჯობნიდა ორბელისშვილი.“

ამაზე მეტი იმ რვეულში ვერა ეპოვნა-რა, ან რა წელს მოხდა იმათი ათინაში წაყვანა, და როგორც ახსოვს ქ-ნს ეკატერინას დედას (ელენეს, ათანასის ქვრივს) პლატონ იოსელიანის წიგნი მოსვლოდა იმათ მამას ათანასეს, რომელშიაც ეთხოვნა ის რვეული, როგორც სასარგებლო წიგნი საქართველოს ისტორიისათვის, და შემოეთველა, რომ ბატონისილს გაუგზავნის დააბეჭდინებს და აღარ დაიკარგებაო.

ამ თხოვნისაებრ მაშინათვე გაეგზავნა ეს რვეული პლატონისათვის, და მას შემდეგ რა იქნა ვის ხელში ჩავარდა ის წიგნი, კაცმა არ იცის“.

[გაზეთი „ივერია“, 1890 წ.]

★ „თამარის მეტი შვილი იმის მშობლებს არა ჰყავდათ. თამარი ჯერ ისევ ათი-თორმეტი წლისა იყო, როდესაც იმისმა დედამ საკვირველი სიზმარი ჰნახა. მეორე დღეს დედამ შვილს უამბო:

„წუხელ, საყვარელო ჩემო შვილო, მეზმანა, რომ ვითომ შენ მამიშენის ტახტზე იჯექი, მეფურად შემოსილი იყავ და ხელში სამეფო გვირგვი და სფერაი გეპყრა. მჯერა, რომ მალე გახელმწიფდები. ეს მით უფრო სარწმუნოა, რომ უფალმა შენს გარდა სხვა შვილი არ მოგვცა. ღმერმა მაჩვენოს, შვილო, შენი ბედნიერება და დიდება. იყავ, ჩემო თვალის სინათლევ, მოწყალე, წყნარი, მართლ-მოყვარე, ღარიბ-ღატაკთა ნუგეშინის მცემელი“.

სიზმარი გამართლდა.

სიკვდილის წინად მამამ თავისი ქალი სამეფო ტახტზე დასვა და მეფობა დაულოცა. ამის შემდეგ ბევრი ხანი არ გავიდა, რომ თამარს დედ-მამა დაეხოცა.

თამარი გახელმწიფდა და მთელი მსოფლიო დაიპყრო. ხოლო თამარს ისა სწყინდა, რომ მარტო კასპიის ზღვა იმის წინაშე ქედს არ იხრიდა. ამის გამო თამარი ძალიან განრისხდა და თავის ლაშქარს უბრძანა, რომ მთელი კასპიის ზღვა ნამჯით მოეფინათ, ზედ ნავთი დაესხათ და ცეცხლი მოეკიდებინათ.

აბა ლაშქარი როგორ არ გაუგონებდა თავის საყვარელ პატრონს. თამარის ბრძანება მალე სისრულეში მოიყვანეს.

შესწუხდა კასპიის ზღვა, გალაღებული ქედი თამარის წინაშე მოიხარა და ვითარცა მონა, ისე შემოეხვეწა ურჩობა ეპატიებინა. თამარი მოწყალე იყო, დანაშაული შეუნდო, ზღვამ მადლობა გადაუხადა და დიდი ხარჯი თავს იდვა. კასპიის ზღვა თამარს ხარკად ყოველ-წლივ აძლევდა დიდ ძალ ოქროსა, ვერცხლსა, გიშერსა, მარგალიტსა, იაგუნდსა და ცხენ-კამბეჩს.

ამის შემდეგ თამარი მოსვენებით იყო თავის ტახტზე და განაგებდა მთელს ქვეყანას, მაღრუბიდგან-მაშრუყამდის“.

[ლეგენდა თამარის თანამედროვე პოეტ შოთა რუსთაველზე, რომელმაც უამრავი ქებათა-ქება უძღვნა თავის მბრძანებელს. სხვა ნაწარმოებებისგან გამორჩეული ეს თხზულება ნათლად წარმოაჩენს თამარის ჭეშმარიტ სახეს; ბარონი დე ბაი საქართველოში; ფრანგულიდან თარგმნა ლეილა მაღრაძემ; გამომცემლობა „არტანუჯი“, 2011 წ.]

★ „ყარაღაჯის ახლოს მდებარე ციხესიმაგრეში თამარმა დიდი ნადიმი გამართა. სამი კვირის განმავლობაში შიკრიკები სტუმრებს იწვევდნენ. სამი დღის განმავლობაში მონადირეები ნადირობდნენ, წვავდნენ ძროხისა და ცხვრის ხორცს.

როდესაც სტუმრები შეიკრიბნენ და ნადიმი დაიწყო, დედოფალმა უბრძანა შოთა რუსთაველს წაეკითხა ლექსები და არაკი, რომელიც მან მისი ბრძანებით სპარსულიდან გადმოთარგმნა. არაკი იმდენად კარგი იყო, რომ დედოფალმა და მისმა სტუმრებმა ბევრი იტირეს.

მაშინ თამარმა ნება დართო პოეტს მოეთხოვა ჯილდო მისი ნების შესრულებისა და ასეთი ლამაზი ამბის თარგმნისათვის. საზანდარმა თამარს ხელი სთხოვა. სტუმრები გამხიარულდნენ, მაგრამ ყველა შეშინდა, როცა მეფეს განრისხება შეამჩნიეს. მან უბრძანა პოეტს საუკეთესო ცხენზე ამხედრებულიყო და სამუდამოდ გასცლოდა იქაურობას.

შეწუხებული სტუმრები დიდხანს ჩურჩულებდნენ, მაგრამ დედოფალმა ხალხი გაისტუმრა და ნადიმი დასრულდა.

რუსთაველი მთელი დღე მიაჭენებდა ცხენს. თბილისში, სადაც ბინადრობდა, ღამე ჩავიდა, მას იქ სასიხარულო არაფერი ელოდა. მის ბინაში სიწყნარე იყო. პოეტი უხმაუროდ შევიდა თავისი ცოლის ოთახში, სადაც მის მიერ კონსტანტინოპოლში ნაყიდი არაბი მონა იწვა საწოლში.

მეორე დღეს მან მოიპატიჟა თავისი და ცოლის ყველა ნათესავი. ისინი დიდი ნადიმის მოლოდინში იყვნენ: წრიულად დასხდნენ, მაგრამ სუფრაზე არაბის მოჭრილი თავი დახვდათ. რუსთაველმა მათ მოუთხრო ცოლის ღალატზე, თქვა, რომ იგი შორეულ ქვეყნებში მიემგზავრება და მასზე ვერასდროს ვეღარაფერს შეიტყობენ.

მან დატოვა პოემა, რომლის სპარსულიდან თარგმნა დედოფალმა უბრძანა და დაბეჯითებით სთხოვა მათ ამ წიგნის შენახვა, რათა შემდეგ იგი თავიანთი შვილებისათვის გადაეცათ და მოეთხროთ მათთვის იმის შესახებ, რომ – ოდესღაც რუსთაველი მეხოტბე იყო, რომელსაც ძალიან მოსწონდა ლექსების შეთხზვა, რომ ამ მომღერალს დედოფალი თამარი უყვარდა. ღმერთმა მას არ მისცა უფლება მშობლიურ ქვეყანაში სიკვდილისა“.

★ „რაც ჩვენს დედა ქალაქს თბილისს სოფლები ახვევია, როგორც მოგეხსენებათ, ყველა იმათი მცხოვრებნი პურს ქალაქის წისქვილებში ფქვენ.

მტკვრის მარცხენა ნაპირზედ თითქმის ოცდა ხუთამდე წისქვილი იქნება გაკეთებული, მაგრამ ეს რიცხვი ვერ აკმაყოფილებს თბილისის ახლო-მახლო სოფლებს.

მიზეზი ამისა ის გახლავთ, რომ მთელი ზემოხსენებული რიცხვი წისქვილებისა აქვთ აღებული იჯარით ესრედ წოდებულს „ფოდრაჩიკებს“ რამდენისამე წლობით, გარდა ორი წისქვილისა, რომელიც ეკუთვნის მღ. იმნაძეს.

რასაკვირველია ორს წისქვილს ვერ შეუძლიან დააკმაყოფილოს ყველა თფილისის გარშემო სოფლები და კაცი უნებურად იკითხავს: მაშ როგორ მიდიან იოლას იმოდენა ხალხიო?

აი როგორ: დღეს რომ მე პური ჩამოვიტანო დასაფქვავად - ორიოდ დღეს იქ უნად ვიყო, ვიდრე ჩემი ჯერი მოვა. ხშირად ერთ კვირაზედ მეტს უცდის ზოგიერთი გლეხი სწორედ მკათათვეში; რადგანაც იგი ამდენს ხანს საქონელს ქალაქში ვერ შეინახავს, ამიტომ პურს ქალაქში გაუშვებს და საქონელს წაასხამს სოფელში. მერე ვადაზედ ჩამოვა, დაჰფქვავს, წავა შინ, ჩამორეკს საქონელს და ისე წაიღებს შინისაკენ.

რამდენჯერ მინახავს, რომ ერთი ვირის საპალნე ხორბალს გლეხი ორს და სამს დღეს ვერა ჰფქვავს, რის გამოც უეჭველად შინ ცოლ შვილი რჩება მშიერი და ქალაქში კიდევ თითონაც და ვირი.

აი, ამნაირს გაჭირვებაში არიან თბილისის გარშემო მცხოვრებნი და კაცი არ არის, რომ ამათ გაჭირვებაში დაეხმაროს. მგონი ჩვენი ქალაქის მეთაურების საქმეა, რომ თვალ-ყური ადევნონ „ფოდრაჩიკების“ საქციელს. მართალია, წისქვილი კერძო საკუთრებაა და პატრონი იმას მისცემს იჯარით, ვისგანაც უფრო ბევრი ხეირი აქვს (რასაკვირველია, რომ „ფოდრაჩიკებისაგან“ აქვთ ხეირი, რადგანაც ისინი მთელი წლობით იღებენ წისქვილს და თუ გინდა რომ მოსცდეს კიდეც, პატრონი არასა ჰკარგავს) მაგრამ მაინც შეიძლებოდა როგორმე დაეყოლიებინათ წისქვილის პატრონები, რომ ზოგჯერ სოფლელებს ეხმარათ და ზოგჯერ „ფოდრასჩიკებს“.

აი თუნდ ესე: დღისით რომ „ფოდრაჩიკებს“ ეფქვათ, ღამე სოფლელებს, ან კიდე ესე: წისქვილში ორი ბორბალი ბრუნავს; ერთი ბორბალი გლეხებისთვის ყოფილიყო, მეორე კი „ფოდრაჩიკებისთვის“; თუ ვინიცობაა თავისუფლად დარჩებოდა, ის ბორბალიც ამ უკანასკნელებს ეხმარათ.

ასე რომ არც მეწისქვილე იქნებოდა ზარალში და არც სოფლელებს ექნებოდათ ესეთი გაჭირვება“, - გაზეთი „დროება“, 1885 წ.

★ „ამ თვის [მაისი] 23 მოსული წვიმა, რომელმაც გასტანა მთელი დღე და ღამე, საშინელი ნიაღვარით მოაწვა ქალაქის მთების გაყოლება ნაწილებს. ვიწრო ქუჩებში ნამდვილ გაშმაგებულს მდინარესავით მოჰქუხდა გარშემო მოტიტვლებულის მთებიდამ ქვა-ლოდით უხვად შეკმაზული ნიაღვარი, უხტებოდა სარდაფებს, ამტვრევდა და აფუჭებდა, რაც რამ კი წინ დახვდებოდა.

ავჭალის ქუჩაზე კი, რომელიც მთის ქედიდამ ბევრად უფრო დაშორებულია, ვიდრე, მაგ., მთაწმინდის არე-მარე, ნიაღვარს აუცურვებია მომავალი ფაიტონი შიგ მსხდომებითურთ, რომელნიც ძლივს გადაურჩენიათ უბედურებისაგან ქუჩის ნაპირა სახლებში მცხოვრებლებს...

ამისთანა შემთხვევა, სხვა ქუჩებშიაც არა მცირედი ყოფილა: სუპ-კარაპეტის ხევში, ლენჩიშვილის საპნის ქარხანებთან, უნახავთ ერთი ნიაღვრისაგან დამხრჩვალი უნტერ-ოფიცერი, რომელსაც თავ-პირი სულ-ერთიანად დამტვრეული ჰქონია და ერთ-ხეზედ ორივე ხელით შემოხვეული ყოფილა. ეს უნტერ-ოფიცერი არსენალის მხრიდამ წამოუღია ნიაღვარს.

ავლაბარში კიდევ ერთს საწყალს დედა-კაცს შევარდნია სახლში ნიაღვარი და კინაღამ თავისი ორი პატარა ყმაწვილითურთ დაუხრჩვია. ეს დედაკაცი და ყმაწვილები ტახტზე თურმე ისხდნენ და ამ დროს უცებ შევარდა ნიაღვარი ისეთი ძალით, რომ მაშინათვე ტახტი დედა-კაციანად და ბავშვებიანად ასწია მაღლა და მოიტივტივა, ასე რომ გაშტერებული დედა-კაცი და ბავშვები ზედ შერჩნენ და რამდენიმე ხანს დაცურავდნენ წყალში.

მათი დაღუპვა აუცილებელი იყო თურმე, ერთი ვიღაც ყოჩაღი მენახშირე რომ არ შესწრობოდა. ვერც პოლიციამ და ვერც არავინ სხვამ ვერ გაბედა შველა უბედური და სასო-მიხდილი დედა-კაცისა, რომელსაც მიეკრა გულში თავის პატარა შვილები, გულის საკლავად თურმე ყვიროდა და ევედრებოდა ხალხს უბედურებისგან დახსნას.

ამ დროს, როგორც მხსნელი ანგელოზი, საიდგანღაც გაჩნდა მენახშირე, შევარდა სახლში დინჯად, გულადად, გამოიყვანა იქიდგან უბედური დედა-შვილნი და ამ დროს კიდეც ჩამოწვა ბანი. ერთი წამიც რომ დასცლოდათ, მათი დახსნა შეუძლებელი-ღა იყო, - ჩამოქცეული ბანი ქვეშ მოიტანდა!

ამასთანავე, რიყეზე, მალაკნების ქუჩაზე, მეოთხე განყოფილების მომრიგებელ სასამართლოსთან, საათის 11-ზე, ნიაღვრისაგანვე მოგლეჯილა უშველებელი კიდე „პოკროვსკის“ ყაზარმების მხრიდამ და ზედ ქუჩაზე ჩამოწოლილა. უბედურება არაფერი მომხდარა, რადგანაც ამ დროს ნიაღვრის გამო არავის უვლია ამ ქუჩაზედ, - მხოლოდ ერთი მალაკნის სახლისთვის ფანჯრები ჩაუმტვრევია. გუშინვე გაუწმენდიათ ეს ქუჩა და ცხენის-რკინის გზის ვაგონებს ჩვეულებრივ დაუწყვიათ სიარული.

ყოველთვის, წვიმიანობის დროს, ამისთანა ხიფათი ეწვევა ხოლმე ჩვენი ქალაქის უბანთა უმეტეს ნაწილს იმის გამოისობით, რომ გარშემო მთის ქედები, ამ 60-ოდე წლის წინად ტევრით მოცული, დღეს სრულიად მოკლებულია ყოველ გვარ მცენარეობას და წარმოადგენენ სამწუხარო სანახავს მზისაგან გადამწვარს ქვიშა-კლდე-ღრიანკალებისას.

ნუთუ დრო არ არის და არა ღირს, რომ ქალაქმაც და მმართველობამაც ჯეროვანი ყურადღება მიაქციონ მათს ხელ-ახლავ ტყით გაშენების საქმეს?!“, - გაზეთი „დროება“, 1884 წ.

მადათოვი • Madatovi

• ერთი ამბავი •

პოპულარული პოსტები