მადათოვი • Madatovi

★ ესე ამბავი თფილისელი მუზიკანტებისა, მეჭიანურე ჭიპრო იოანესი, კარგი ცეკვა-სიმღერის მცოდნე ქალის - ტასიკოსი და მათის „ანტრეპრიონერის“ - უ. მ. ბეთანელისა... [1876 წ.]

★ „ჩვენ გავიგონეთ, რომ თფილისის მცხოვრებლების კარგი ნაცნობი მეჭიანურე - ჭიპრო იოანე რამდენიმე თავის მომხრეებით და ერთის ჩვენებურის ქალით, რომელმანც კარგი სიმღერა და ცეკვა იცისო, ამ დღეებში ამერიკაში აპირებს წასვლას, ფილადელფიის გამოფენაზედო. 

ამ ტრუპპამ, როგორც ამბობენ, გზაზედ სტამბოლს, პარიჟს და სხვ. ქალაქებში რამდენიმე კონცერტი უნდა გამართოსო.

როგორ მოგწონთ ეს ამბავი?!“



★ „თფ. მოამბე“ გვატყობინებს, რომ უ. მ. ბეთანელს, რომელიც ჩამოვიდა აქ ამერიკიდამ ამ ორი თვის წინეთ, შეუდგენია ორკესტრი ჩვენი ადგილობრივი მუზიკანტებიდგან და ფილადელფიაში წაუყვანია. გზაზე სტამბოლში კონცერტი მიუციათ და ბლომათ გაუსუქებიათ ჯიბეებიო.“



★ „სტამბოლიდამვე გვწერს უფ. მ. ბეთანელი, რომ მე ჩემის ქართულის ტრუპპით ამ მოკლე ხანში ვენას მივდივარო, იქიდამ პარიჟს გავივლით და პარიჟიდამ ლონდონს, საიდამაც პირ-და-პირ ამერიკაში უნდა წავიდეთ, ფილადელფიის გამოფენაზეო.

ხსენებულ ქალაქებში უფ. ბეთანელი კონცერტების გამართვას აპირებს.“



★ „ჩვენ მივიღეთ პარიჟიდამ ამბავი, რომ უფ. ბეთანელს თვის ტრუპპით გაუვლია ამ ქალაქში და ერთი კონცერტი გაუმართავს. ერთი კონცერტიც მონპელიეშიდ გაუმართავს. არაფერს ამბობენ იმაზედ: მოეწონათ თუ არა პარიჟელებს ქართული ზურნა და ტასიკოს ლეკური.“



★ „ამ დღეებში ქალაქში დაბრუნდა უფ. მ. ბეთანელის ტრუპპა „აზიელი მოსაკრავეებისა“.

მოგეხსენებათ, რა საიდუმლოებით წავიდნენ აქედამ ამ სამი თვის წინათ, შემდეგ რა ბაქი-ბუქითა და ამბით მისცეს სტამბოლში კონცერტი! ვენაში სამსახროთ აიგდეს და შემდეგ მონპელიეში და სხვა ქალაქებში საქმე იქამდინ მივიდა თურმე, რომ კინაღამ ცემით გამოჰყარეს თეატრიდამ. 

ბოლოს ანტრეპრიონერმა გადასწყვიტა, რომ ამისთანა საქმით ამერიკაში მე ფულს ვერ მოვიგებო და მარსელიდამ გამოისტუმრა (ამბობენ, მიატოვაო) თავის მშვენიერი ქართველი ქალი ტასიკო და ორი სხვა დამკრავები.

ახლა, როგორც მოგახსენეთ, აქ ჩამოვიდნენ, ვიღაც სომხის ვაჭრების წყალობით, და როგორც ამბობენ, კბილების დაუკრაჭუნებლად ვერ მოგიონებენ თავიანთ ანტრეპრიონერს...“

★ „თფილისის მოამბე“ გვაცნობებს, ვითომც თფილისის მთავარ პოლიციმეისტერს განკარგულება მოეხდინოს, რომ საროსკიპო სახლები ქალაქს გარეთ გადაიტანონ და შემდეგშიაც არავის არ მიეცემა უფლება, რომ ამ გვარი სახლები სადმე შუაგულ ქალაქში გახსნასო“, - „დროება“, 1879 წ.

★ მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთის იმპერიაში, შესაბამისად, მეფის რუსეთის მიერ ოკუპირებულ საქართველოშიც, პროსტიტუცია ლეგალიზებული იყო, ტფილისში, შესაბამის პასუხისმგებელ უწყებებს, ერთობ უჭირდათ ამ სფეროში შესაბამისი წესრიგისა და დაწესებული რეგულაციების დაცვა.

გთავაზობთ ძველ ქართულ პრესაში არსებულ მასალებს, რომლებიც ძველ თბილისში არსებულ „გარყვნილების საბუდრებს“, სხვადასხვა სასტუმროებში „დაბუდებულ არფიანკებს“ [არფის დამკვრელი ქალები] და „პროსტიტუციისთვის ადგილის დათმობის“ ფაქტებს უკავშირდება...

აქვე, ხაზგასმით აღვნიშნავთ, რომ ნებისმიერი ფრაზა, ან სიტყვა, რომელიც მკითხველმა არაპოლიტკორექტულად, ან შეურაცხმყოფლად შეიძლება მიიჩნიოს, მხოლოდ და მხოლოდ იმ ეპოქისთვის დამახასიათებელი ტერმინები და ფრაზებია. ჩვენ მიერ მათი უცვლელად გადმოტანა არავის შეურაცხყოფას არ ისახავს მიზნად.



★ „საზოგადოდ, ტფილისში არის ისეთი გარყვნილების საბუდრები, რომელთ გაგონებაც კაცს ყურებში თითს დააცობინებს.

სხვათა შორის, ერთი ამ უსაძაგლესთაგანი გარყვნილების ადგილი არის აბანოებთან სხვა-და-სხვა მიკიტან-ხანები და სამარცხვინო სახლები, რომელშიაც შესაზარი ცხოვრება გაძრიელებულა და მეტის-მეტად ცუდს მაგალითს აძლევს ხალხს. 

ცუდი არ იქნებოდა, რომ განსაკუთრებითი ყურადღება მიექცია ქალაქს ამ ადგილებისთვის და თავიდგან აეცილებინა ეს გარყვნილობისა და ავაზაკების აღსაზრდელი სკოლა, რომლის შეგირდებიც შემდეგში იმდენს უსიამოვნებას თავსა გვხვევენ“, - გაზეთი „დროება“, 1882 წ.



★ „ღამე არ გავა, რომ რამდენიმე ჩხუბი, კაცის დაჭრა და უსიამოვნება არ მოხდეს იმ სასტუმროებში, სადაც კი არფიანკები და დამკვრელი ქალები არიან. საკვირველია ასეთი ყურადღების მიუქცევლობა ვისაგანაც ჯერ არს, მით უფრო, რომ ეს მუქთა-ხორაგი არფიანკები ჰყვლეფენ და აღატაკებენ ხალხს, რომელთაც ორიოდ სტაქნის დალევის შემდეგ, აღარ იციან რას შვრებიან,

მშიერ კაცს, რომ სასტუმროში პურის საჭმელად შესვლა უნდოდეს, ვერ გაუბედნია, რადგანაც ეშინიან ერთის მხრით გაცარცვისა და მეორეს მხრით რომელიმე ხათაბალისა“, - გაზეთი „დროება“, 1883 წ. 




დიდის სიამოვნებით გავიგონებდით, რომ ამ გვარი დროს გატარება მოსპობილიყო სასტუმროებში, მაგრამ ეს კიდევ საბუთი არ არის, რომ ერთგან აღუკრძალონ. ეს ის იქნებოდა, რომ ერთისთვის დიდი ზარალი მიეცათ და მეორე გაემდიდრებინათ, რადგანაც ამ გვარ ქეიფს შეჩვეულნი პირველ სასტუმროს თავ დაანებებენ და დაიწყებენ სიარულს იქ, სადაც სიმღერის ხმას გაიგონებენ.

სწორედ ასეთი საქმე შეემთხვათ სასტუმრო „საქართველოს“ პატრონებს. იქ აღუკრძალეს არფიანკებს დაკვრა და სხვაგან-კი არა“, - გაზეთი „დროება“, 1883 წ.

[სასტუმრო საქართველო თფილისში 1880 წელს გახსნილა - „ამ მოკლე ხანში თფილისში გაიხსნა ერთი ახალი სასტუმრო, სახელად „საქართველო“, - გაზეთი „დროება“, 1880 წ.]

★ „ერთი მრავალ საძაგლობათაგანი, რომელიც ჩვენ ქალაქსა სჭირს, არიან ერთგვარი, ვითომ სასტუმროები, რომელნიც უფრო მიკიტან-ხანებს მოგვაგონებენ, სადაც ერთად შეერთებულა ათას-გვარი საძაგლობა და ბინძურობა.

ეს ვითომ სასტუმროები იზიდვენ ხალხს და ჰყვლეფენ იმ ქალების წყალობით, რომლებსაც „არფიანკებს“ ეძახიან. თუმცა აღკრძალულია, „არფიანკლებმა“ ზალაში ფული ითხოვონ, მაგრამ ყოველთვის ერთს რაღაცას შესჩხავლებენ და ნოტებით ჩამოუვლიან გალოთებულ ხალხს.

ამ გვარს სასტუმროებში ხშირად ცემა-ტყეპაც ასტყდება ხოლმე, რისიც მოწამე ვიყავით ჩვენ ამ დღეებში „ლივადიის“ სასტუმროს აკლდამაში. ჯერ არს პოლიციამ მეტი ყურადღება იქონიოს ესეთ სასტუმროებზე, რომ „საქართველოს“ სასტუმროში მომხდარ ამბავს სხვაგანაც არ მიეცეს ადგილი“, - გაზეთი „დროება“, 1883 წ.


★ „ჩვენ ერთხელ და ორჯერ არ მიგვიქცევია ყურადღება იმ გარყვნილებაზედ, რომელიც გავრცელდა სხვა-და-სხვა სასტუმროებში, სადაც კი „არფიანკებმა“ (მომღერალმა ქალებმა) დაიბუდეს, მაგრამ სამწუხაროდ ყურადღებას არავინ აქცევს.

ამის გარედ რამდენი უბედურება სდევს ამისთანა ქალებთან ქეიფს, რამდენი კაცი შეიქმნა მსხვერპლად?

ამ „არფიანკების“ წყალობით სასტუმრო „საქართველოში“ გალახეს რამდენიმე კაცი, რამდენიმე დასჭრეს და ბოლოს კიდეც მოკლეს.

სასტუმრო „ლივადიაში“ ცემა-ტყეპას და ხანჯლების ტრიალს ანგარიში არა აქვს.

ამ მხრით „შვეიცარიაც“ არ ჩამორჩა სხვა სასტუმროებს, ყოველ ღამე ჩხუბი და გინება გათენებამდე არ შეწყდება. რამდენჯერმე იარაღის ხმარებაც მოხდა.

გუშინ, ღამის 3-ს საათზე, ამ სასტუმროში ჩხუბი მოხდა და მსხვერპლად შეიქნა თითონ სასტუმროს პატრონი ბ. სიხარულიძე, რომელსაც ორს ადგილასა აქვს ჭრილობა.

ნუ თუ თბილისის პოლიცია ეხლაც არ მიაქცევს ყურადღებას ამდენ საძაგლობას და თავიდგან არ მოგვაშორებს ამ შესაწუხებელს, მავნებელს და გამრყვნელს დროს გატარებას?“, - გაზეთი „დროება“, 1883 წ.



★ „სასტუმროებში მომღერალი ქალების ყოლაზედ ჩვენ არა ერთხელა გვქონია ლაპარაკი და წარმოგვითქვამს ის აზრი, რომ ქალაქში მყოფს სასტუმროებში უნდა აღეკრძალოს ხალხის ამ გვარი გამრყვნელი სიამოვნება. 

ეხლა შევიტყეთ, რომ პოლიციას კიდეც მოუხდენია განკარგულება სასტუმრო „შვეიცარიაში“ აღეკრძალოს ამ გვარი დროს გატარება.

სამწუხაროდ საქმე მარტო ერთს სასტუმროზედ კი არ არის, იმაზედ არის, რომ სუყველა სასტუმროებში აღეკრძალოს და აღეკრძალოს მუდმით, თორემ ერთგან დახურვა რას არგებს, როდესაც ამ გვარს ქეიფს შეჩვეულნი ახლა სხვაგან შეიყრებიან?

ამ გვარს დროს გატარებას ძირიანად ამოგდება ეჭირება და არა ისე, როგორც სასტუმრო „საქართველოში“ მოახდინეს, სადაც სასტუმრო ჯერ ერთი ამხანაგის სახელზედ იყო და აღუკრძალეს არფიანკების ყოლა, ახლა მეორე ამხანაგმა გააღო და ისევ ნება მისცეს...“, - გაზეთი „დროება“, 1883 წ.

ლუკა ჩხარტიშვილი

აქ კი გთავაზობთ ძველ ქართულ პრესაში მოკვლეულ მასალებს გურული მხედრების შესახებ... 


★ „რუსეთის გაზეთებში ვკითხულობთ, რომ ლონდონში ვიღაც ქართველი ცხენოსნები და მოჯირითენი არიან, რომელნიც თავიანთ ჯირითითა და სიმღერა-თამაშობით ართობენ გულ-ჩახვეულ და შუბლ-შეკრულ ძეთ ცა-მოშავბედებულ ალბიონისასაო. 

ეს ქართველნი ინგლისელებს რუსის ყაზახებად მიუღიათ, დიდად თურმე ეალერსებიან და წერილებს ჰბეჭდავენ გაზეთებში იმათ ტანადობასა, მხარ-ბეჭიანობასა, ლეკურსა და ნაღვლიან სიმღერების შესახებ.

ნეტა, ვინ ქართველნი უნდა იყვნენ ეს ქართველნი ლონდონში!

[...]

ფოთი: „ივერიაში“ დაბეჭდილი იყო ამბავი: „ლონდონში ვიღაც ქართველნი ცხენოსნები და მოჯირითენი არიანო, რომელნიც თავიანთ ჯირითით და მღერა თამაშობით ართობენ გულ-ჩახვეულ და შუბლ შეკრულ ძეთა ცამოშავბედებულ ალბიონისასაო... ნეტავი ვინ უნდა იყვნენ ეს ქართველები ლონდონშიო“.

რადგანაც თქვენი გაზეთი სცდილობს, ყოველ მხარეში ადევნოს თვალ-ყური ქართველთ ერს, ამისთვის მეც საჭიროდ ვრაცხ მოგახსენოთ ვინაობა ლონდონში გამგზავრებულ ექვსის თვის ვადით ქართველებისა. ესენი არიან გურულები, სოფელ ჩიბათს და ლანჩხუთში მცხოვრებელნი, სხვა-და-სხვა წოდებისა, მომეტებულად აზნაურობა. 

იქნება კიდევაც გაგიკვირდეთ, სად ჩიბათ-ლანჩხუთელები და სად ლონდონიო... 

მაგრამ არაფერი გასაკვირველი არ არის: ორი თვის წინად ბათუმის ქალაქის ინგლისელ კონსულთან სამზღვარ-გარეთიდგან მოვიდა ვიღაც მდიდარი კაცი, რომელსაც ჩვენში „ინგლისის თავადად უწოდებდნენ“. ამ სტუმარს კონსულთან მყოფი გურული გრძელი ტანისამოსით მორთული „სილაღიანათ“ ძლიერ მოეწონა. მდიდარმა სთხოვა ამ ბიჭს, თორმეტი შენისთანა გამოწყობილი გრძელი ტანისამოსით, კარგი ცხენოსნები, მომღერალნი, მოთამაშენი მიშოვნე და თვეში გავუჩენ ყოველის ჩემის ხარჯით 50 მანეთს, და წავიყვან ჩვენს ქვეყანაშიო. ექვსის თვის შემდეგ ისევ ჩემის ხარჯით აქვე მოვიყვანო“.

ამორჩეულ ყმაწვილების წაყვანის ნება-რთვა გამოიტანეს ადგილობრივ გუბერნატორისაგან და ორის თთვის წინად, თუ მეტისა, გაემგზავრნენ სამზღვარ გარედ.

სწორედ ეს გურულები იქნებიან ისინი, რომელთ შესახებაც გაზეთები ლაპარაკობენ.

[...]

ბათუმი: აი სახელი და გვარი იმ ქართველებისა, რომელნიც ამას წინად წაიყვანა აქედამ ერთმა პარიჟის თეატრის აგენტმა ლონდონში ბარნუმის ცირკისათვის:

ივანე მახარაძე, დიმიტრი მგალობლიშვილი, ვასო ჭყონია, დათა ჭყონია, ლევანტი ჯორბენაძე, ლუკა ჩხარტიშვილი, მოსე გიგინეიშვილი, ირაკლი ჭყონია, ბესარიონ ცინცაძე და მელიტონ ცინცაძე. 

[...]

ამას წინად ჩვენს გაზეთში დაბეჭდილი იყო ლონდონიდგან მოწერილი ცნობა გურულების შესახებ.

ეხლა იგივე გაზეთი სწერს: ამის გამო ლონდონის ერთის კლუბის წარმომადგენელი რ. სმიტი ჩვენს ქვეყანაში ყოფილა საქართველოში ყოფნის დროს გაუცვნია გურულები და ძლიერ მოსწონებია მათი სტუმარ-მოყვარეობა, რაინდობა და გმირობა. ამ თვისებებით გურულთა ამხანაგობამ ინგლისელები მოჰხიბლაო და ამით აიხსნება, რომ იმ ადრესს, რომელიც გურულებს მიართვეს, 20, 000 ინგლისელმა მოაწერა ხელი და იმათ შორის ისეთ წარჩინებულ კაცების გვარი აწერია, როგორიც, მაგალითად, გენერალი ვილლიამსია და ვიცე-პრეზიდენტი სალისბიური, ბანკირი ბელვანი და სხვ.

გურულებს 12 ოქტომბერს (ახალის სტილით) გაუთავებიათ წარმოდგენების მართვა, 13 ოქტომბერს გამოსთხოვებიან ინგლისს და მარსელით კავკასიისკენ წამოსულან.

[...]

ის გურულები, რომლებიც წელს ლონდონში იყვნენ და იქ სხვა-და-სხვა გვარ წარმოდგენებსა ჰმართავდნენ, უკვე დაბრუნდნენ სამშობლოში და თან ჩამოიტანეს საპატიო დიპლომი, რომელიც ლონდონის მცხოვრებთ უძღვნეს. 

★ „ბათუმი: ამას წინად წავიდა აქედამ გურიაში ჩიკაგოს გამოფენის გამგებელთა სანდო კაცი, რომელსაც დავალებული ჰქონდა, შეჰკრიბე რამდენიმე ცხენოსანი გურული ვაჟკაცი და ჩიკაგოს გამოჰგზავნეო.

ამ კაცს უკვე შეუკრებია ეს დასი, რომელშიაც 10 კარგი ვაჟ-კაცია, მშვენივრად გამოწყობილი და შეთოფ-იარაღებული.

ეს დასი 13 თებერვალს უკვე ჩამოვიდა ბათუმს და ამ მოკლე ხანში გაემგზავრება კიდეც ამერიკას“, - გაზეთი „ივერია“, 1893წ. 📘 „1001 ზღაპარი საქართველოზე“, ტომი II [1891-1895 წწ.]


★ „ბათუმის გაზეთის სიტყვით, ეს რამდენიმე დღეა ბათუმის ქუჩებში დადიან რვა წარმოსადეგი, ლამაზი და ახალგაზდა გურული, წითელის ჩოხებით გამოწყობილნი. 

ეს ახალგაზდობა თავისის შეხედულებითა და მხიარულის ტანისამოსით ყველას ყურადღებას იზიდავს თურმე. ეს გურულები ამერიკის ერთს ცირკში არიან მიწვეულნი, რომ ამერიკელები გაართონ თავისის ცხენოსნობით; წარსულს წელს იქვე წავიდა მთელი დასი კავკასიის ცხენოსანთაო“, - გაზეთი „ივერია“, 1897 წ. 📗 „1001 ზღაპარი საქართველოზე“, ტომი III [1896-1900 წწ.]

მშვიდობაძე, გურული მხედრები ამერიკაში

მართლაც-და საკვირველია ძველ დროში გურიიდან ტფილისში ასვლა ისე საძნელო იყო, როგორც დღეს ამერიკაში; მაგრამ დღეს-კი იმდენს ცრემლებს აღარ აფრქვევენ თავიანთი დედები თუ ცოლები, თავიანთ ოჯახის შვილის გამგზავრებაზე ამერიკაში, რამდენსაც ძველ დროში ტფილისში გამგზავრებაზე თვალებს ისივებდნენ.

დღეს ყველამ შეიგნო, რომ არც ერთს ქვეყანაში კაცი არ დაიკარგება და, მაშასადამე, არც სატირალ-სადარდელი რამ აქვს. პირიქით ბედნიერად იგი სთვლის თავისს თავს, ვინც მოესწრო იმ დღეს, რომ უცხო ქვეყნები ნახა - გაიგებს სხვა ხალხის ცხოვრებას და დაუბრუნდება სახლში მეტის სწავლა-ცოდნით აღჭურვილი.

დღეს ზოგიერთ მდიდრების შვილები ხარჯს არ ერიდებიან და ევროპაში მიემგზავრებიან ცოდნის შესაძენად და ზოგი, ჩვენს შორის-კი იყოს და მარტო „მოდას“ აჰყოლია.

რაღა გასაკვირვალია უბრალო მუშა სოფლის კაცმა ცოტა პირადი სარგებლობის გულისთვის ევროპაში წავიდეს. ამ მოგზაურობით იგი არც მშობლის და ოჯახისას არას ხარჯავს, ისე მიდის და მოდის, ხოლო სურვილი მოგზაურობისა პირველი ნიშანია წარმატებისა და დაწინაურებისა.

ექვსი წელიწადია, რაც ათამდე გურულები ლუკა ჩხარტიშვილის მეთაურობით მოგზაურობენ ამერიკის სხვა-და-სხვა ქალაქებში. ხსენებული გურულები მიწვეულნი ყოფილან ერთს ცირკში ცხენზე მოთამაშეებად (ცხენოსნებად), ვითარცა წარმომადგენელნი კავკასიის ტიპის ხალხისა. ცირკში მიწვეულნი ყოფილან როგორც გურულები, ისე სულ ყველა ტიპის წარმომადგენელნი, მაგრამ ვერც ერთმა ტომის ხალხმა იმდენად ვერ დაიმსახურა, თურმე, ამერიკის საზოგადოების ყურადღება, რამდენადაც გურულებმა. 

მოუქცევიათ მისი სურათი სხვა-და-სხვა გვარი წარწერებით.

ლ. ჩხარტიშვილს თავის-თავად შეუსწავლია ცხენზე „თამაში“ და სიმკვირცხლით ცირკის მოთამაშეებიც-კი ვერ შეედრებიან. ჩხარტიშვილს მიეცით მხოლოდ ცხენ-უნაგირი, გაშლილი მინდორი და სხვა თქვენი არა უნდა-რა.

ფეხზე დგომა, თავით დადგომა, ყირამალა გადმოხტომა და ისევ შეჯდომა ცხენზე, ყირამალა გადმოსვლა, ყოველივე ეს მისთვის ძლიერ ადვილია ძალზე გაჭენებულ ცხენზე.

ამისთვის დაევალა ლ. ჩხარტიშვილს ამერიკის ცირკის პატრონისაგან წაეყვანა შვიდი-რვა კაცი ყოველ წლივ. მართლაც, ჩხარტიშვილმა ამ ექვსის წლის განმავლობაში ორმოც-და-ათამდე გურულებს უჩვენა ამერიკის სხვა-და-სხვა ქალები და არც ჯიბე ცალიერები დაბრუნებულან მასთან მოგზაურნი. თვიურად ღებულობდნენ ას-ას მანათს ყოველივე ხარჯს გარდა და თან „ქვეყანა ნახეს“, - კონტი, გაზეთი „ცნობის ფურცელი“, 1897 წ.

★ „ჩვენ შევიტყეთ, რომ ერთს ნემეცს, რომელსაც თბილისის გეოგრაფიის საზოგადოების ბიბლიოთეკა ჩააბარეს წესში მოსაყვანად, წიგნები უზიდნია და უბრალო ქაღალდის ფასად უყიდნია.

ეხლა პოლიცია დადის და აქა-იქა დუქნებში პოულობს წიგნებს.

ნემეცი მეტეხის ციხეში დაუჭერიათ.“


★ „გუშინ ჩვენს გაზეთში დაბეჭდილი იყო, რომ ერთს ნემეცს თბილისის გეოგრაფიული საზოგადოების ბიბლიოთეკიდამ წიგნები მოეპარა და უბრალო ქაღალდის ფასად გაეყიდნა. 

აი, გაზეთს „კავკაზში“ რა სწერია ამ საქმის შესახებ:

როდესაც ხსნებული ბიბლიოთეკა წესიერებაში მოუყვანიათ, რომ გარეშე ხალხსაც შესძლებოდათ წიგნებით სარგებლობა, მოუწვევიათ ბიბლიოთეკაში სამუშაოდ ავსტრიის ქვეშევრდომი ფ. ჩამომავლობით ჩეხი. ამან ისარგებლა თურმე, საზოგადოების საქმეების-მწარმოებელის ავადმყოფობით და ბევრი წიგნები მოიპარა.

ბევრი ძვირფასი და ძნელად საშოვნელი წიგნები დაიკარგა, როგორც, მაგ., „კავკასიაში მოგზაურობა დიუბუასი“, ამ თხზულების შესახები კარტა, „შარდენის მოგზაურობა“ და სხვ.

გეოგრაფიული საზოგადოება დარწმუნებულია, რომ ის პირნი, რომელთაც შემთხვევით ჩაუვარდათ ხელში საზოგადოების წიგნები, დაუბრუნებენ მათ საზოგადოებას, რისთვისაც უნდა მომართონ საზოგადოების საქმეების მმართველს, ელისეი ისიდორეს-ძეს კონდრატენკოს. ნახვა შეიძლება დილის ათის საათიდამ 12 საათამდის.

წიგნების მომტანთ ფული მაშინვე მიეცემათ.“

★ საქართველოს ეროვნულ საბჭოს პირველი სხდომა; კვირა, მაისის 26. 1918 წ. ტფილისი. სასახლე. კრებას დაესწრო 42 წევრი და 36 კანდიდატი. 

ლოჟებში და ქანდარებზედ აუარებელი საზოგადოებაა: სხვა და სხვა ერთა წარმომადგენელნი. სხვათა შორის, იმყოფება გერმანიის ჯარის უფროსი აფიცერი გრაფი შულენბურგი, გერმანელ ოფიცერთა თანხლებით.

ლოჟაშია აგრეთვე ტფილისის მიტროპოლიტი ლეონიდე სამღვდელო ამალითურთ და ქართველი მხედრობა.

სასახლის წინა მოედანი და ახლო-მახლო ქუჩები ხალხით არის გაჭედილი.

სასახლის ბანზე ამართულია საქართველოს ეროვნული დროშა.

თავმჯდომარეობს ეროვნულ საბჭოს აღმასრულებელ კომიტეტის თავმჯდომარე ნოე ჟორდანია.

პრეზიდიუმში არიან: გიორგი ლასხიშვილი, გრიგოლ ვეშაპელი, პავლე საყვარელიძე.

მდივნად არის ეროვნული საბჭოს მდივანი ილია ზურაბიშვილი.

კრება ნაშუადღევის 4 საათსა და 50 წუთზე იწყება.

თავმჯდომარე. საქართველოს ეროვნულ საბჭოს სხდომას გახსნილად ვაცხადებ.

მოქალაქენო! დღეს თქვენ აქ მოწმე იყავით ერთი ისტორიულის და ამავე დროს ტრაღიკულ აქტისა. ამ დარბაზში მოკვდა ერთი სახელმწიფო და აი ახლა, ამავე დარბაზში, ეყრება საფუძველი მეორე სახელმწიფოს.

ამ ორ სახელმწიფოთა შორის, რომელთაგანაც ერთი მოკვდა და მეორე იბადება, შეუძლებელია ყოფილიყო ინტერესთა წინააღმდეგობა.

და თუ ოდესმე პირველი აღდგება მკვდრეთით, დარწმუნებული უნდა ვიყოთ, მათ შორის მუდამ იქნება ინტერესთა თანხმობა. [ტაში]

საქართველოს ახალი სახელმწიფო, რომელიც დღეს არსდება, არ იქნება მიმართული არც ერთის ხალხისა, არც ერთის სახელმწიფოს წინააღმდეგ.

მისი მიზანია დღევანდელ ისტორიულ ქარტეხილისგან დაიფაროს თავისი თავი.

და როცა ამას მოახერხებს იგი დაეხმარება სხვებსაც, ვინც ჩვენს ქვეყანასთან ერთად ჩავარდება დიდ განსაცდელში! [ტაში]

თქვენ კარგად იცით, საქართველო ჩვეულია ბრძოლას თავისი არსებობის დასაცავად. ის საუკუნოებით იბრძოდა, რათა თვისი სულიერი ვინაობა, ნაციონალური ორგანიზმი და ტერიტორია შეენარჩუნებინა. მაგრამ იგი იბრძოდა მხოლოდ თავის დასაცავათ და არ ებრძოდა სხვის არსებობას.

ამასთანავე იგი იბრძოდა არა მარტო ქართველთათვის, არამედ იმ ერებისათვისაც, რომელნიც მოსახლეობენ მის სახელმწიფოებრივ ფარგლებში; მეტსაც ვიტყვი, - ის იბრძოდა თავისი ფარგლების გარეშეც, აგრეთვე სხვების დასაცავად.

ეს დიდი ისტორიული მაგალითი ცხოველ-მყოფელ ანდერძათ დარჩა ქართველ ხალხს და ეს სრული გარანტიაა იმისა, რომ დღევანდელ ქართველ ერს შერჩენილი აქვს მისი ძირითადი ისტორიული მიდრეკილება - შეუსაბამოს ხოლმე თვის ინტერესი სხვა ერთა ინტერესებს.

სწორედ ამიტომ არც ერთი ერი - ჩვენს ქვეყანაში მცხოვრები, თუ ჩვენს სახელმწიფოს გარეშე მყოფი, არ უნდა განიცდიდეს ჩვენს გამო რაიმე აღელვებას, სულიერ მტკივნეულობას და წყენას.

და განა დღეს სეიმში არ განაცხადეს, სხვა და სხვა ორატორებმა, რომ არ არის ისეთი ერი, რომელიც ცუდათ იხსენიებდეს ქართველ ერს?!

ეს არის იმის თავდები, რომ ახალი სახელმწიფო, ახალი მთავრობა სავსებით გაამართლებს ამ იმედებს.

ჩვენ გვსურს ვიქონიოთ მეგობრული ურთიერთობა ჩვენს გარეშე და ჩვენს შორის მყოფ ერებთან.

ჩვენ მივაქცევთ განსაკუთრებულ ყურადღებას იმ ერის დიდ ტრაგედიას, რომლის ერთი ნაწილი ჩვენს ტერიტორიაზე სცხოვრობს, ხოლო მეორე ნაწილი ჩვენს გარეშე. ეს არის სომხობა.

ძველს ანდერძს დღევანდელი ქართველობა გაიხსენებს და სომხის ერი იმავე მფარველობას ჰპოვებს ჩვენში, რომელსაც ჰპოვებდა იგი ქართველ მეფეთა შორის! [ხანგრძლივი ტაში]

ჩვენ გვსურს კეთილგანწყობილებაში ვიყოთ ამიერ კავკასიის მოსახლეობის დიდ უმრავლესობასთან, მუსლიმანებთან. ჩვენ გვინდა, რომ მათ მოგვბაძონ. დაიარსონ ასეთივე სახელმწიფო და შეერთების ხელი გამოგვიწოდონ. [მხურვალე ტაში]

ამასთანავე ეს დამოკიდებულობა ჩვენს გარშემო მყოფ ერებისა იქნება უფრო მკვიდრი საფუძველი, რომელიც გაამაგრებს ჩვენს ნორჩ სახელმწიფოს და აგრეთვე ამ ერებსაც და საშუალებას მოუსპობს ჩვენს საერთო მოქიშპეთ წიხლი ჩაგვცენ და დაგვანგრიონ. ჩვენს სახელმწიფო ფარგლებში მოსახლეობს სხვა და სხვა ერთა უმცირესობა. ვაცხადებთ, რომ ეროვნული უმცირესობანი იქნებიან ისევე უფლება მოსილნი, როგორც იქნება ჩვენი სახელმწიფოს ეროვნული უმრავლესობა - ქართველობა.

ეს ერნი, - შეერთებულნი ერთის დროშის ქვეშ შეჰკრავენ კავშირს იმ ერებთან, რომელნიც ჩვენი ქვეყნის ფარგლების გარეშე იმყოფებიან, - და ამით წარმოიშვება ის სახელმწიფოებრივი კავშირი, რომელიც აღადგენს აქ, ჩვენს წინაშე, დაღუპულს სახელმწიფოს.

ეს სახელმწიფო იქნება კავკასიის კონფედერატიული კავშირი. [ხანგრძლივი ტაში მთელს დარბაზში]

ამ რიგად ჩვენი სავალი გზა, ჩვენი იდეალი უნდა იყოს ამ კავშირის შედგენა. ეს კავშირი იქნება ის სახელმწიფოებრივი ორგანიზმი - სახელმწიფოთა კავშირი, - რომელიც საერთო ძალ-ღონე შეკრებილი, მთლიანი წარდგება გარეშე მტერის წინაშე და დაიცავს თავის თავს. [ტაში]

აი მაშინ შეიძლება აღსრულდეს ის, რაც სეიმმა ვერ შექმნა.

და ის, ვინც ახლა შეუგნებლად მიდის ამიერ-კავკასიის ფარგლების გარეშე - შესაძლებელია კვალად მობრუნდეს და საერთო დროშის ქვეშ დადგეს.

ამით დამყარდება ამიერ-კავკასიის ერთობა და აქ მოსახლე ერების ძლიერება! [ხანგრძლივი ტაში და ოვაციები]

ეხლა მომეცით ნება გადავიდეთ იმ საგანზე, რომლისათვისაც ჩვენ აქ შევიკრიბენით.

ჩვენ უკვე გვაქვს შემუშავებული აქტი საქართველოს დამოუკიდებლობისა, რომელიც ახლა იქნება წაკითხული.

[ნოე ჟორდანია ნაშუადღევის 5 საათსა და 10 წუთზე კითხულობს დამოუკიდებლობის შემდეგ აქტს]

„მრავალ საუკუნეთა განმავლობაში საქართველო არსებობდა, როგორც დამოუკიდებელი და თავისუფალი სახელმწიფო.

მეთვრამეტე საუკუნის დასასრულს ყოველ მხრით მტრისაგან შევიწროებული საქართველო თავის ნებით შეუერთდა რუსეთს იმ პირობით, რომ რუსეთი ვალდებული იყო საქართველო გარეშე მტრისაგან დაეცვა.

რუსეთის დიდის რევოლუციის მსვლელობამ რუსეთში ისეთი შინაგანი წყობილება შეჰქმნა, რომ მთელი საომარი ფრონტი სრულიად დაიშალა და რუსეთის ჯარმაც დასტოვა ამიერ-კავკასია.

დარჩენ რა თავის ძალ-ღონის ამარად, საქართველომ და მასთან ერთად ამიერ-კავკასიამ თვით თავს იდვეს საკუთარი საქმეების გაძღოლა და პატრონობა და შესაფერი ორგანოებიც შეჰქნეს; მაგრამ გარეშე ძალთა ზედ-გავლენით ამიერ-კავკასიის ერთა შესაერთებელი კავშირი დაირღვა და ამით ამიერ-კავკასიის პოლიტიკური მთლიანობაც დაიშალა.

ქართველი ერის დღევანდელი მდგომარეობა აუცილებლად მოითხოვს, რომ საქართველომ საკუთარი სახელმწიფოებრივი ორგანიზაცია შეჰქმნას, მისი საშუალებით გარეშე ძალის მიერ დაპყრობისაგან თავი გადაირჩინოს და დამოუკიდებელ განვითარების მტკიცე საფუძველი ააგოს.

ამისდა თანახმად საქართველოს ეროვნული საბჭო, 1917 წლის ნოემბერს არჩეული, საქართველოს ეროვნულ ყრილობის მიერ აცხადებს:

1. ამიერიდან საქართველოს ხალხი სუვერენულ უფლებათა მატარებელია და საქართველო სრულ-უფლებოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოა.

2. დამოუკიდებელ საქართველოს პოლიტიკური ფორმა - დემოკრატიული რესპუბლიკაა.

3. საერთაშორისო ომიანობაში საქართველო მუდმივი ნეიტრალური სახელმწიფოა.

4. საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას სურს საერთაშორისო ურთიერთობის ყველა წევრთან კეთილმეზობლური განწყობილება დაამყაროს, განსაკუთრებით კი მოსაზღვრე სახელმწიფოებთან და ერებთან.

5. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა თავის საზღვრებში თანასწორად უზრუნველჰყობს ყველა მოქალაქის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს განურჩევლად ეროვნებისა, სარწმუნოებისა, სოციალურ მდგომარეობისა და სქესისა.

6. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა განვითარების თავისუფალ ასპარეზს გაუხსნის მის ტერიტორიაზე მოსახლე ყველა ერს.

7. დამფუძნებელ კრების მოწვევამდე მთელი საქართველოს მართვა-გამგეობის საქმეს უძღვება ეროვნული საბჭო, რომელიც შევსებული იქნება ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლობით, და დროებითი მთავრობა პასუხისმგებელია საბჭოს წინაშე.


[მყუდროების დამყარების შემდეგ თავმჯდომარის წინადადებით ეროვნულ საბჭოს მდივანი ილია ზურაბიშვილი სასახლის აივანზე გადის და იქიდან უკითხავს თავმოყრილ ხალხს დამოუკიდებლობის აქტს.

აივანზე აქტის კითხვის დროს საპატიო დარაჯთა რაზმი სდგას ორის ეროვნულ დროშით.

აქტის თითოეული დებულება ხალხში დიდს ენთუზიაზმს იწვევს. ვაშას ძახილი, ტაში და ოვაციები განუწყვეტელია.]

[ამავე დროს კრების დარბაზში, თავმჯდომარის ამხანაგი გრიგოლ ვეშაპელი, თავმჯდომარის წინადადებით, კითხულობს აქტის რუსულ თარგმანს, რასაც მოჰყვება იგივე ტაში და ოვაციები.]

თავმჯდომარე. თანახმა ხართ მიიღოთ საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი თუ არა? არავინ. გთხოვთ ასწიოთ ხელი. ვინაა წინააღმდეგი? არავინ. თავი ვინ შეიკავა? არავინ.

საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი ერთხმად იქნა მიღებული [ხანგრძლივი ტაში. ისმის ხმები: გაუმარჯოს საქართველოს! გაუმარჯოს!]

ვთხოვ საბჭოს ყველა წევრებს, რომ კრების შემდეგ მოვიდნენ აქ და აქტს ხელი მოაწერონ.

თავმჯდომარე. ეხლა ნება მიბოძეთ გამოვაცხადო ჩვენის დროებით მთავრობის შემადგენლობა, რომლიც შედგენილია აღმასრულებელ კომიტეტის მიერ, ფრაქციების წარმომადგენლებთან შეთანხმებით.

1. მთავრობის თავმჯდომარე და შინაგან საქმეთა მინისტრი ნოე რამიშვილი.
2. საგარეო საქმეთა მინისტრი აკაკი ჩხენკელი.
3. სამხედრო მინისტრი გრიგოლ გიორგაძე.
4. ფინანსთა და ვაჭრობა მრეწველობის მინისტრი გიორგი ჟურული.
5. განათლების მინისტრი გიორგი ლასხიშვილი.
6. მიწათ-მოქმედების და შრომის მინისტრი ნოე ხომერიკი.
7. იუსტიციის მინისტრი შალვა მესხიშვილი.
8. გზათა მინისტრი ივანე ლორთქიფანიძე.

[ყველა ზემო აღნიშნულ პირთ კრება და დამსწრე საზოგადოება ტაშით და ოვაციებით ეგებება. აკაკი ჩხენკელის გარდა, რომელიც საზავო დელეგაციაში იმყოფება ყველა დანარჩენნი დარბაზში არიან. მინისტრების მთავრობის ადგილს იჭერენ.]

[თავმჯდომარის შეკითხვაზე კრება ერთხმათ ამტკიცებს ზემოდ დასახელებულ პირთა მთავრობათ არჩევას.]

თავმჯდომარე. ახლა საჭიროა, ვიდრე ჩვენ შეუდგებით კანონების გამოცემის მუშაობას, ძალაში დარჩეს ყველა ის კანონი, რომელიც დღემდე არსებობს და საქართველოში მოქმედობს, სხვათა შორის, სეიმის დადგენილებანიც. [კრება ერთხმად იღებს ამ წინადადებას]

თავმჯდომარე. ამის გარდა, ჩვენ უნდა მივიღოთ წინადადება ფინანსების შესახებ. ვინაიდან საფინანსო საქმე მეტის მეტად რთულია, საჭიროა დროებით დარჩეს ძველი წესი ფულის ბეჭდვისა, სანამ ჩვენი საკუთარი სახელმწიფოებრივი ფულის სისტემა შემუშავდება; ე.ი ამიერ კავკასიას ფულის საერთო სისტემა ექნება, მუსულმანებთან და სომხებთან შეთანხმებით.

გიორგი გვაზავა. [ადგილიდან] ეგ საკითხი გადაიდოს!

თავმჯდომარე. გადადება შეუძლებელია. ფული ყოველ წამს საჭიროა და ჩვენ კი ფულის სისტემას სასწრაფოთ ვერ შევქმნით.

ამასვე თხოულობს მთავრობა.

[კრება ერთხმად იღებს თავმჯდომარის წინადადებას. ფინანსური საქმის შესახებ. ე.ი. დროებით დარჩეს ძველი წესი ფულის სისტემის.]

თავმჯდომარე. აგრეთვე საჭიროა ჩვენს შემდეგ კრებას კანონებრივი ხასიათი მივცეთ. გამოვარკვიოთ ვინ არის წევრი და ვინ კანდიდატი. ამისთვის უნდა ავირჩიოთ სამანდატო კომისია, რომელიც შემდეგ სხდომისთვის წარმოგვიდგენს მოხსენებას. გთხოვთ დაასახელოთ. ასახელებენ:

1. თევდროე კიკვაძეს
2. რაჟდენ არსენიძეს
3. შალვა მიქელაძეს
4. იასონ ლორთქიფანიძეს
5. გიზო ანჯაფარიძეს
6. კალენიკ ქავთარაძეს
7. გიორგი გვაზავას

კრება ერთხმად ამტკიცებს ამ შემადგენლობას.

თავმჯდომარე. დღევანდელი წესრიგი დასრულებულია. ამ დღეებში ჩვენი მთავრობა წარმოუდგენს საბჭოს დეკლარაციას.

თავმჯდომარე. ახლა ჩვენ უნდა გადავიდეთ კრების საგნის მეორე მხარეზე. აქ იმყოფებიან ერთა წარმომადგენლები, რომელთაც განაცხადეს სურვილი მიესალმონ საბჭოს საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების გამო.

მაჰმადიანთა ცენტრალ კომიტეტის სახელით მოგილოცავთ, დამოუკიდებელ საქართველოს მოქალაქენო, თქვენს დღევანდელ ბედნიერებას.

100 წელზე მეტია, რაც საქართველო იბრძოდა თავის დამოუკიდებლობისათვისაც და აი დღეს აგისრულდათ ის ნატვრა, რომელიც ჩამარხული იყო ყოველ ქართველ მამულიშვილის გულში.

ამიერ-კავკასიის ერები ცდილობდნენ, რომ შეექმნათ ერთი მთლიანი სახელმწიფო, მაგრამ დღევანდელ პირობებში ჩვენ ეს ვერ შევძელით.

ეხლა ჩვენ ვშორდებით ერთმანეთს, რომ შემდეგში უფრო მტკიცედ შევკავშირდეთ, ჩვენი განშორება არ იქნება ხანგრძლივი. უკვე ახლოა ის დღე, როდესაც ჩვენ სახელმწიფოებრივ ცხოვრებას ერთი მიმდინარეობა მიეცემა.

ჩვენ ვგრძნობდით განშორების აუცილებლობას, მაგრამ ისიც გვწამს, რომ მალე ისევ შევკავშირდებით.

ნება მომეცით, ერთხელ კიდევ მოგილოცოთ ამიერ-კავკასიის ყველა მაჰმადიანის სახელით: გაუმარჯოს დამოუკიდებელ საქართველოს! [ტაში]


ჩვენ პოლონეთის შვილები მივესალმებით მებრძოლ საქართველოს თავისუფალ შვილებს და უსურვებთ ყოველივე სიკეთეს.

გაუმარჯოს საქართველოს!

გიორგი გაგლოევი. ამხანაგებო და მოქალაქენო!

ამ ტრიბუნაზე მე განვიცდი იმავე გრძნობას, რომელსაც განიცდით თქვენ. ეს გასაგებიც არის. მე ვარ წარმომადგენელი არა მარტო ოსების, არამედ საქართველოს ეროვნულ საბჭოს წევრიც. თვით ეს ფაქტი ამტკიცებს, რომ ამ ორი ერის შორის არის ისეთი რამ კავშირი, რომელიც აერთებთ მათ. ჩვენ გვწამს, რომ საქართველოს დემოკრატია თავის დროშას დაბლა არ დაუშვებს. საქართველოს დემოკრატიასთან ერთად ამ დროშის ქვეშ ივლის ჩვენი დემოკრატიაც.

ამ იმედებით აღჭურვილი მივესალმები ამ კრებას. იმედია საქართველო აიცდენს იმ განსაცდელს, რომელიც მას მოელის გარეშე მტრისაგან.

ჰაიდარ ბეგ აბაშიძე. ძვირფასო ძმანო! დღეს თქვენი მოძმე ქართველი მაჰმადიანები გილოცავთ საქართველოს განთავისუფლებას. გილოცავთ მრავალტანჯულ საქართველოს დამოუკიდებლობას!

ჩვენი გული ნაღვლით ივსება, როდესაც ვიგონებთ, რომ სამაჰმადიანო საქართველო დღეს თქვენთან არ არის.

მაგრამ მე იმედი მაქვს, რომ სამაჰმადიანო საქართველო დღეს თუ არა ხვალ ჭირშიაც და ლხინშიც თქვენთან იქნება.

მაშ გაუმარჯოს დღეს ამ საქართველოს, შემდეგ კი ეროვნულ ტერიტორიულად შეკავშირებულ საქართველოს!


თუმცა მე ჩემი მთავრობისაგან არ მაქვს ოფიციალური დავალება, მაგრამ მე პირადად მოგილოცავთ დამოუკიდებლობის დამყარებას და უსურვებ ახლად დაარსებულ სახელწმიფოს ყოველივე სიკეთეს და წარმატებას!


ფრიკი. ულოცავს კრებას საქართველოს დამოუკიდებლობას. გამოსთქვამს სურვილს, რომ საქართველო აღსდგეს ნანგრევებიდან, განახლდეს, როგორც ფენიქსი [ფასკუნჯი] და ბოლოს ერთ ტაძარში გამოსჭედოს თავის ბედი.

გაუმარჯოს საქართველოს რესპუბლიკას!

თავმჯდომარე. კრების სახელით მადლობას უცხადებ მათ, ვინც ჩვენ მოგვილოცა და კრებას ვხურავ.

კრება საღამოს 5 საათსა და 55 წუთზე იხურება.

მშვენიერი დღე გათენდა, რამაც დღესასწაულის მეტი სიცოცხლე და სიმშვენიერე მისცა.

სახლები შესანიშნავად იყო მორთული.

საზეიმოდ განწყობილ ხალხს სიხარულის ელფერი ედო.

სრულ 10 საათზე ზარბაზნებმა არსენალიდან აცნობეს, რომ პროცესია დაწყებულიყო. ამ დროს პროცესიის კორტეჟი თავისუფლების მოედნიდან დაიძრა. პირველ რიგში გამოემართა შევარდენი. საუცხოვო სანახავი იყო. 3000 კაცი რიგ-რიგად მიდიოდნენ სტადიონზე, მათ წინ მიუძღოდათ მუსიკა და ეროვნული ალმები და დროშები.

შევარდენის შემდეგ გაიარეს სხვადასხვა სასწავლებლის მოწაფეებმა დროშებით, ეროვნული ალმებით და მუსიკით. იყო მრავალი ზედწარწერით: „გაუმარჯოს დამოუკიდებელ, თავისუფალ საქართველოს“, „გაუმარჯოს ინტერნაციონალს“ და სხვ. შემდეგ პროცესიას მოჰყვებოდნენ ამქრები, აშუღები, მეზურნეები და აუარებელი ხალხი.

მორთულ ავტომობილთა და ეტლების შორის ერჩეოდა მორთული ავტომობილი „პოეზია“.

სტადიონზე წეს-რიგს განაგებდა აკაკი ფაღავა.

საუცხოო სურათი ეშლებოდა ადამიანს თვალწინ.

რიგ-რიგად, წყებით დაწყებული პროცესია მორთული ავტომობილები, ეტლები, ვაკეზე, როგორც გზაზე, აგრეთვე სტადიონზე მორთული ფანჩატურები, გადმოფარებული კარვები - ყველა ეს მოგაგონებდათ რომელიმე დიდებულ საეკლესიო დღეობას, დღესასწაულს.


სრულ 12 საათზე გამოჩნდა ძვირფასად მორთული ყვავილებში ჩაფლული ეტლი, რომელშიაც იჯდა ყველასათვის საყვარელი რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარე ნოე ჟორდანია. მას გვერდს უმშვენებდა გარეშე საქმეთა მინისტრი ევ. გეგეჭკორი.

შემდეგ ასეთივე მორთულ ავტომობილებით და ეტლებით მოდიოდნენ სხვა მინისტრები დამფუძნებელ კრების წევრები და საპატიო სტუმრები.

აღფრთოვანებულმა ხალხმა თავის ქვეყნის წინამძღოლნი „ვაშას“ ძახილით და ტაშის გრიალით მიაცილეს საგანგებოდ გამზადებულ კარვებში. კარვები იდგა მაღლობ ადგილებზე, საიდანაც გადაჰყურებდით სტადიონს და პროცესიას.

თვალწარმტაცი, მომხიბლავი სურათი იშლებოდა წინ: ამწვანებული მთები, რომელსაც აუარებელი მაყურებელი ხალხი მოჰფენოდა და აჭრელებულიყო ათასფერად, მზის სხივები ალსა სცემდნენ ყოველ ადგილს.

პირველ საათზე დაიწყო „შევარდენის“ ვარჯიშობაც. ვარჯიშობის დაწყობის წინ კომპოზიტორ კ. ფოცხვერაშვილის მიერ შესრულებული იყო ეროვნული ჰიმნი სამჯერ. შორიდან მაყურებელი - ეს სამი ათასი მეტი „შევარდენის“ ქალ-ვაჟის ვარჯიშობა უზომო აღფრთოვანებას იწვევდა. საუცხოვო იყო პირველი ვარჯიშობა. გეგონებოდათ ზღვაზე გადაუგდიათ მოქარგული ბადეო. მშვენიერი, მოქნილი, პლასტიური ნომრები ხანგრძლივ ტაშს და ოვაციებს იწვევდა.

ბოლოს შესრულებული იყო სიმბოლიური სურათი „საქართველოს ვარსკვლავი“.

იქვე, ცოტა მოშორებით, მწვანეზე ახალგაზდებს გაემართათ ქართული ჭიდაობა ზურნით. ხალხის სიხარულის კიჟინი ცასა სწვდებოდა.

დღესასწაულს ნამდვილი დღეობის ელფერი ედო.

ხალხი ერთი მეორეს ულოცავდნენ დიდებულ დღესასწაულს. ყველანი სიხარულს მისცემოდნენ. დიდი, პატარა, ღრმა მოხუცი თუ ახალგაზდა - ყველა გარეთ გამოსულიყო.

მთელი სტადიონის მიდამოები კარვებით იყო მორთული. მახლობელ სოფლებიდან გლეხობა ჩამოსულიყო. შინაგან საქმეთა და იუსტიციის მინისტრები მიესალმენ გლეხებს: თქვენი დოვლათიანი და მადლიანი მარჯვენა ხელების შედეგია დღევანდელი ზეიმიო.

საღამოს მთელი ქალაქი გაჩირაღდნებულ-განათებული იყო. ზოგიერთ ადგილს შორიდან გეგონებოდათ სახლები ცეცხლში გახვეულანო. ჰაერში გაისმოდა შუშხუნების შხუილი და ათასფერი ვარსკვლავების გუნდ-გუნდი სხივები ეფინებოდა ზეცას.

შესანიშნავად მორთული და გაჩირაღდნებული იყო მთავრობის და სამინისტროს შენობა, სასახლე, ქალაქის თვითმართველობა, არსენალი და მრავალი სხვა შენობები.

მოძრაობა დღეობა არ შეწყვეტილა ღამის 12 საათამდის.“

დათო სიმონიას ილუსტრაცია

აბელას პატარობიდანვე მრავალი ქვეყნები ნავალი ქონდა და აი ამ მოგზურობაში გაეცნო ისეთი იშვიათი არაბები და ენდოელი ფაკირები, რომ იმათქგან შეესწავლა უცნაური თვალთ-მაქციობა და ჯადობაზობა.

ამგვარ საქმეებში ისე დახელოვნებული იყო, რომ ხშირად ადამიანს ვირად აქცევდა, ქვის ნამტვრევს კრუხ-წიწილებად აქცევდა; რომელი ადამიანიც არ მოეწონებოდა, ტუჩებზე უზარმაზარ კლიტეს ჩამოჰკიდებდა. სტაფილოს ალყათ დასჭირდა, მერე ოქროს ფულათ აქცევდა, შემდეგ ორთაჭალის მიკიტნებს თავის დანახარჯის ფასში მისცემდა.

ერთი სიტყვით, ამგვარი საქმეები ძალიან ბევრი იცოდა.

გარდა ამისა, მაღალ აბელას იმისთვის ეძახდნენ, რომ ის ხშირად დაიარებოდა ხუთი ექვსი არშინის სიმაღლე შეშის ფეხებზე. ამგვარ ფეხებს თავიდან ფეხებამდენ ეცვა ფერადი ფერანგი. ამნაირი ფეხებით ქორწილებში და ლხინებში ზურნაზე თამაშობდა, იმის გამოთაც მდიდარი მოქალაქეები იმისთვის ფეშქაშებს არა ზოგავდნენ.

გარდა ამგვარი შნოებისა, სადაც ეკლესიის ჯვარი ყოფილიყო გუმბათზე ასამართი, აბელას უნდა ჯვარი აეტანა, ზედ საყდარზე გაემაგრებინა და მერე ზედ ყირამალა გადასულიყო.

მართალია, სპარსეთის მეფეებისაგან უხვად დაჯილდოებული რობერტ ლენცი მრავალჯერ ეწვია თბილისის საზოგადოებას და თეატრებში წარმოდგენები გამართა, სადაც ადამიანს თავსა სჭრიდა, მერე ბლუდზე სდებდა და ხალხს უჩვენებდა, მაგრამ რაც უნდა იყოს, აბელა რომ საყდრის ჯვრებზედ თავდაყირა დგებოდა და იმისთანა საშიშარ ადგილას თამაშობდა, ესე ყოველგვარ ოსტატობას გადაცილებით სჭარბობდა.

აი ამის გამოთაც მაღალ აბელას სახელი დაუვიწყრად დარჩა ქალაქის ყველა მცხოვრებელთა ხსოვნაში, როგორც ერთი მოუშლელი სახსოვარი.“

★ „ეს ფრიად საინტერესო ცნობა რუსთაველზედ მიღებულია თ. გიორგი ჯორჯაძის მეუღლის ეკატერინესაგან თ. ათანასე მაყაშვილის ასულისაგან. თვითონ მკითხველი მიხვდება - თუ რა დიდი მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს ამ გვარ ბიოგრაფიულ ცნობებს ჩვენ დიდებულ პოეტზედ და ამიტომ პირ-და-პირ მოგვყავს ქ-ნი ეკატერინეს წერილიდამ ის ადგილები, რომელიც ამ საგანს შეეხება:

ორმოც-და-თვრამეტში ვიპოვე მამიჩემის წიგნებში ერთი რვეული, რომლიდამაც გადმოვწერე შემდეგი:

„გრემის ქალაქსა შინა იზრდებოდნენ ყმაწვილები, სადაცა იყო დიდი პალატი. იმათა ჰყვანდათ ათინიდამ ოთხი ბერი, ყოველთ სიბრძნით განთვითარებულნი. სწავლობდა სამასი ყმაწვილი. ამ სამას ყმაწვილში აღიზარდა რუსთაველი და ორბელიშვილი. რუსთაველი მოიყვანა თავისმა ბიძამ თორმეტის წლისა, ორბელიშვილი - თერთმეტისა.

ამათ შეისწავლეს ყოველი სიბრძნე. თექვსმეტის წლისა იყო გადაიყვანეს იყალთოს ხვთაების პალატში.

თვით იმავე ბერმა წაიყვანა ეს ოთხი ყმაწვილი ათინაში.

ოც-და-ორის წლისა დაბრუნდა გამოჩენილი სწავლით. არა ნაკლებ იყო რუსთაველზედ ორბელისშვილი სიბრძნით და სწავლით, გულოვნებით და მშვენიერებით სჯობნიდა ორბელისშვილი.“

ამაზე მეტი იმ რვეულში ვერა ეპოვნა-რა, ან რა წელს მოხდა იმათი ათინაში წაყვანა, და როგორც ახსოვს ქ-ნს ეკატერინას დედას (ელენეს, ათანასის ქვრივს) პლატონ იოსელიანის წიგნი მოსვლოდა იმათ მამას ათანასეს, რომელშიაც ეთხოვნა ის რვეული, როგორც სასარგებლო წიგნი საქართველოს ისტორიისათვის, და შემოეთველა, რომ ბატონისილს გაუგზავნის დააბეჭდინებს და აღარ დაიკარგებაო.

ამ თხოვნისაებრ მაშინათვე გაეგზავნა ეს რვეული პლატონისათვის, და მას შემდეგ რა იქნა ვის ხელში ჩავარდა ის წიგნი, კაცმა არ იცის“.

★ „თამარის მეტი შვილი იმის მშობლებს არა ჰყავდათ. თამარი ჯერ ისევ ათი-თორმეტი წლისა იყო, როდესაც იმისმა დედამ საკვირველი სიზმარი ჰნახა. მეორე დღეს დედამ შვილს უამბო:

„წუხელ, საყვარელო ჩემო შვილო, მეზმანა, რომ ვითომ შენ მამიშენის ტახტზე იჯექი, მეფურად შემოსილი იყავ და ხელში სამეფო გვირგვი და სფერაი გეპყრა. მჯერა, რომ მალე გახელმწიფდები. ეს მით უფრო სარწმუნოა, რომ უფალმა შენს გარდა სხვა შვილი არ მოგვცა. ღმერმა მაჩვენოს, შვილო, შენი ბედნიერება და დიდება. იყავ, ჩემო თვალის სინათლევ, მოწყალე, წყნარი, მართლ-მოყვარე, ღარიბ-ღატაკთა ნუგეშინის მცემელი“.

სიზმარი გამართლდა.

სიკვდილის წინად მამამ თავისი ქალი სამეფო ტახტზე დასვა და მეფობა დაულოცა. ამის შემდეგ ბევრი ხანი არ გავიდა, რომ თამარს დედ-მამა დაეხოცა.

თამარი გახელმწიფდა და მთელი მსოფლიო დაიპყრო. ხოლო თამარს ისა სწყინდა, რომ მარტო კასპიის ზღვა იმის წინაშე ქედს არ იხრიდა. ამის გამო თამარი ძალიან განრისხდა და თავის ლაშქარს უბრძანა, რომ მთელი კასპიის ზღვა ნამჯით მოეფინათ, ზედ ნავთი დაესხათ და ცეცხლი მოეკიდებინათ. 

შესწუხდა კასპიის ზღვა, გალაღებული ქედი თამარის წინაშე მოიხარა და ვითარცა მონა, ისე შემოეხვეწა ურჩობა ეპატიებინა. თამარი მოწყალე იყო, დანაშაული შეუნდო, ზღვამ მადლობა გადაუხადა და დიდი ხარჯი თავს იდვა. კასპიის ზღვა თამარს ხარკად ყოველ-წლივ აძლევდა დიდ ძალ ოქროსა, ვერცხლსა, გიშერსა, მარგალიტსა, იაგუნდსა და ცხენ-კამბეჩს.

ამის შემდეგ თამარი მოსვენებით იყო თავის ტახტზე და განაგებდა მთელს ქვეყანას, მაღრუბიდგან-მაშრუყამდის“.

★ „ყარაღაჯის ახლოს მდებარე ციხესიმაგრეში თამარმა დიდი ნადიმი გამართა. სამი კვირის განმავლობაში შიკრიკები სტუმრებს იწვევდნენ. სამი დღის განმავლობაში მონადირეები ნადირობდნენ, წვავდნენ ძროხისა და ცხვრის ხორცს. 

როდესაც სტუმრები შეიკრიბნენ და ნადიმი დაიწყო, დედოფალმა უბრძანა შოთა რუსთაველს წაეკითხა ლექსები და არაკი, რომელიც მან მისი ბრძანებით სპარსულიდან გადმოთარგმნა. არაკი იმდენად კარგი იყო, რომ დედოფალმა და მისმა სტუმრებმა ბევრი იტირეს.

მაშინ თამარმა ნება დართო პოეტს მოეთხოვა ჯილდო მისი ნების შესრულებისა და ასეთი ლამაზი ამბის თარგმნისათვის. საზანდარმა თამარს ხელი სთხოვა. სტუმრები გამხიარულდნენ, მაგრამ ყველა შეშინდა, როცა მეფეს განრისხება შეამჩნიეს. მან უბრძანა პოეტს საუკეთესო ცხენზე ამხედრებულიყო და სამუდამოდ გასცლოდა იქაურობას. 

რუსთაველი მთელი დღე მიაჭენებდა ცხენს. თბილისში, სადაც ბინადრობდა, ღამე ჩავიდა, მას იქ სასიხარულო არაფერი ელოდა. მის ბინაში სიწყნარე იყო. პოეტი უხმაუროდ შევიდა თავისი ცოლის ოთახში, სადაც მის მიერ კონსტანტინოპოლში ნაყიდი არაბი მონა იწვა საწოლში.

მეორე დღეს მან მოიპატიჟა თავისი და ცოლის ყველა ნათესავი. ისინი დიდი ნადიმის მოლოდინში იყვნენ: წრიულად დასხდნენ, მაგრამ სუფრაზე არაბის მოჭრილი თავი დახვდათ. რუსთაველმა მათ მოუთხრო ცოლის ღალატზე, თქვა, რომ იგი შორეულ ქვეყნებში მიემგზავრება და მასზე ვერასდროს ვეღარაფერს შეიტყობენ.

მან დატოვა პოემა, რომლის სპარსულიდან თარგმნა დედოფალმა უბრძანა და დაბეჯითებით სთხოვა მათ ამ წიგნის შენახვა, რათა შემდეგ იგი თავიანთი შვილებისათვის გადაეცათ და მოეთხროთ მათთვის იმის შესახებ, რომ – ოდესღაც რუსთაველი მეხოტბე იყო, რომელსაც ძალიან მოსწონდა ლექსების შეთხზვა, რომ ამ მომღერალს დედოფალი თამარი უყვარდა. ღმერთმა მას არ მისცა უფლება მშობლიურ ქვეყანაში სიკვდილისა“.

★ „რაც ჩვენს დედა ქალაქს თბილისს სოფლები ახვევია, როგორც მოგეხსენებათ, ყველა იმათი მცხოვრებნი პურს ქალაქის წისქვილებში ფქვენ.

მტკვრის მარცხენა ნაპირზედ თითქმის ოცდა ხუთამდე წისქვილი იქნება გაკეთებული, მაგრამ ეს რიცხვი ვერ აკმაყოფილებს თბილისის ახლო-მახლო სოფლებს. 

რასაკვირველია ორს წისქვილს ვერ შეუძლიან დააკმაყოფილოს ყველა თფილისის გარშემო სოფლები და კაცი უნებურად იკითხავს: მაშ როგორ მიდიან იოლას იმოდენა ხალხიო?

აი როგორ: დღეს რომ მე პური ჩამოვიტანო დასაფქვავად - ორიოდ დღეს იქ უნად ვიყო, ვიდრე ჩემი ჯერი მოვა. ხშირად ერთ კვირაზედ მეტს უცდის ზოგიერთი გლეხი სწორედ მკათათვეში; რადგანაც იგი ამდენს ხანს საქონელს ქალაქში ვერ შეინახავს, ამიტომ პურს ქალაქში გაუშვებს და საქონელს წაასხამს სოფელში. მერე ვადაზედ ჩამოვა, დაჰფქვავს, წავა შინ, ჩამორეკს საქონელს და ისე წაიღებს შინისაკენ.

რამდენჯერ მინახავს, რომ ერთი ვირის საპალნე ხორბალს გლეხი ორს და სამს დღეს ვერა ჰფქვავს, რის გამოც უეჭველად შინ ცოლ შვილი რჩება მშიერი და ქალაქში კიდევ თითონაც და ვირი.

აი თუნდ ესე: დღისით რომ „ფოდრაჩიკებს“ ეფქვათ, ღამე სოფლელებს, ან კიდე ესე: წისქვილში ორი ბორბალი ბრუნავს; ერთი ბორბალი გლეხებისთვის ყოფილიყო, მეორე კი „ფოდრაჩიკებისთვის“; თუ ვინიცობაა თავისუფლად დარჩებოდა, ის ბორბალიც ამ უკანასკნელებს ეხმარათ.

ასე რომ არც მეწისქვილე იქნებოდა ზარალში და არც სოფლელებს ექნებოდათ ესეთი გაჭირვება“, - გაზეთი „დროება“, 1885 წ.

★ „დაუკარით იმის დედა ვატირე, უპატარძლო ქორწილია“, - ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფრაზაა მიხეილ ჭიაურელის მხატვრული ფილმიდან - „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ“.

1965 წელს გამოსული ფილმი ავქსენტი ცაგარელის ამავე სახელწოდების პიესის მიხედვითაა გადაღებული.

„რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ“ სცენაზე პირველად 1879 წლის 19 დეკემბერს წარმოადგინეს. ამ პიესის პირველ წარმოდგენის შესახებ ვკითხულობთ:

★„დღეს, ოთხშაბათს, საზაფხულო თეატრში იქნება ქართული წარმოდგენა ჩვენი სამუდამო ტრუპპისა. ითამაშებენ ჩვენი აქტიორის უფ. ა. ცაგარელის ახალ სამ მოქმედებიან კომედიას „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ!“... 

ჩვენ არ წაგვიკითხავს უფ. ცაგარელის პიესა, მაგრამ ვისაც წაუკითხავს და რეპეტიცია უნახავს, ძალიან აქებენ, საუცხოვო რამ არისო, დიდი ეფექტი ექნება სცენაზეო და თამაშობითაც ძალიან კარგად ითამაშებენო.

შინაარსი პიესისა, როგორც ამბობენ, ერთი ისეთი ფაქტია, რომელიც თბილისელებმა კარგად იციან - შიოევის ისტორია, ქალი რომ მოსტაცა ვიღაც დიღმელ გლეხს. კინტოების ცხოვრება და ხასიათი ფოტოგრაფიულის სინამდვილით არის კომედიაში გამოხატული“, - გაზეთი „დროება“, 1879 წ.

პიესის შინაარსი რომ „სინამდვილიდან არის აღებული, ამაზე, ავქსენტი ცაგარელისადმი მიძღვნილ ტექსტში იოსებ გრიშაშვილიც წერს:


ახლა კი გთავაზობთ ორ ტექსტს იმდროინდელი ქართული პრესიდან, სადაც დეტალურადაა აღწერილი ის რეალური ამბავი, 1875 წელს, სოფელ დიღომში რომ მომხდარა:

★ „ერთ დიღმელ გლეხს გასათხოვარი ქალი ჰყოლია. ამ დღეებში სასიძო უპოვნია და ქორწილის დღე დანიშნული ჰქონდაო. 

როცა სასიძო მისულა და ყველაფერი მზათ ყოფილა საქორწილოთ, ამ დროს ადრინდელი ნაბატონარი დასცემია გლეხს თავზე, აუტეხია ერთი აყალ-მაყალი, ჩხუბი და სასიძო გაუგდია. მე უკეთესს სასიძოს ვუშოვნი შენს ქალსაო!..

ამბობენ, ამ შემთხვევაში რაღაც რომანტიული მხარე არისო. ამ საქმის თაობაზე, როგორც გვწერენ, ამ ჟამად გამოძიებაა დანიშნული.“


★ „ჩვენ მივიღეთ შემდეგი აღწერა იმ შემთხვევისა, რომელზედაც რამდენიმე სიტყვა ამას წინათაც იყო გაზეთში:

„თფილისის ახლო მდებარე ერთს სოფელში მოხდა ამ დღეებში შემდეგი შემთხვევა: აქაურს ერთს გლეხს ჰყოლია დანიშნული თავის მეზობელს ერთს მენახშირეზედ თავისი ქალი; დანიშვნის შემდეგ რამდენიმე თვის უკან, საქმროს მოუნდომებია ჯვარი დაიწეროს. ქალის მამა მივა თავის ნაბატონართან გ.შ. და მოხსენებს:

- თუ მიკადრებთ, ამეღამ ჩემს ქალს ჯვარსა ვწერო და მობრძანდითო.

- ვის მიეცი შენი ქალიო? ჰკითხავს ნაბატონარი.

გლეხიც დაუსახელებს სასიძოს.

- არ გაედო, რო შენი ქალი იმას მისცეო, რადგან მე თითონ ფულს და კარგს მზითებს მივსცემო და კარგს ვისმე მივათხოვებო. ეუბნება ნაბატონარი.

რა საკვირველია, გლეხმა რომ ეს მოწყალების დაპირება გაიგონა, ძალიან გაეხარდა და მუხლთ მეეხვია მას.

შემდეგ ბატონი უბრძანებს გლეხს, რომ მე სანეფოზე ადრე მოვალ შენ სახლში და არამც-და-არამც კარი არ გაუღო სიძესა და მაყრებსაო, როცა ისინი მოვიდნენო.

გლეხი დაბრუნდება თავის სახლში და არაფერს შეატყობინებს თავის სასიძოს და არც უარს შეუთვლის.

სასიძო, როგორც სოფლის ადათი არის, ისე მომზადებით წამოვა სასიმამროს სახლში მაყრებით და ზურნით ჯვარის დასაწერათ და პატარძლის წამოსაყვანათ. მაგრამ სასიმამროს სახლის კარი მაგრა სოლით ჩაკეტილი დახვდებათ, გლეხის ნაბატონარიც შიგნით მოექცევა. სასიძო და მაყრები ჰკვრენ ხელს კარებს, მაგრამ კარი არ იღება, გაჰკვირდებიან, თუ რა ამბავი არისო.

ამ დროს გამოვა ნაბატონარი სახლიდან ერთი ორი კაცით და თოფებს გაასროლინებს, ქაღალდით გატენილებსა, რომ შეაშინონ მოსული ხალხი.

მაყრები და სასიძო სულ აქეთ-იქით გაიფანტებიან;

სასიძოს დაიჭერენ და მთელს ღამეს კედელზედ მიაკრამენ. თუმცა ის იძახის: რა დამიშავებიაო, რომ ესე უღმერთოთ მტანჯავთო; არ გინდათ, ქალს ნუ მომცემთო! მაგრამ ვინ გაუგონებს.

შემდეგ უფალი ნაბატონარი დაბრუნდება სოფლად და თავის ნაყმევს ეტყვის:

- მე მსურდა და მსურსო შენი ქალის ცოლათ შერთვაო; ეს ამბები ამისთვის მოვახდინეო; ნება მომეციო, იმაზედ ჯვარი დავიწეროო.

★ „აი ერთი იმ ჩვეულებათაგანი, რომელიც ცხადათ გვიხატავს ჩვენი ხალხის ცხოვრებასა და ბუნების ხასიათს!

პირველ მაისს, ზოგჯერ უფრო ადრეც, ქართველების ყველა წლოვანობის ტოლ-ტოლი ქალები - რვა წლიდგან ვიდრე ორმოცდა ათ წლამდე - შეიკრიბებიან ერთად და იწყებენ სოფელში კომლეულად სიარულს „ლაზარეზედ“, როგორც თვითონ უწოდებენ.

დედაკაცები გააკეთებენ უბრალო ხის ჯვარს და ჩააცმევენ პატარა ბავშვის ძველ ტანისამოსს. ამ ჯვარს, რომელიც ყოველთვის გაწუწულია წყალში, ეძახიან საკუთრად „ლაზარეს“. ზოგჯერ ღვთის მშობლის ხატიც დააქვსთ თან.

ეს ლაზარე, ლაზარე!
ლაზარ მოადგა კარსა;
მიდგა მოდგა თაროსა,
დაემსგავსა მთვარესა!
ხელი ჩაყო ქილასა,
ერბო დასდო პინასა.
ცხავი აცხავებულა,
წვიმა გაჩქარებულა!
ახა, წმინდა ელია!
რასა მოგიწყენია?
თეთრი ფურის მხარბეჭი
შენთვის მოგვირთმევია!
შენ მოიყვან წვიმასა,
ჩვენ დაგიკლამთ ციკანსა!
აღარ გვინდა გორახი,
ღმერთო, მოგვე ტალახი!
ორღობეებსა ტალახი,
მინდორს კარგი ბალახი!
ეს ელია, ელია,
ღრუბელთ წინამძღვარია!
ღმერთო, შენ გადმოხედე
„საქრისტიანოსაო!“

მეტის მეტი სასიამოვნოა ამ ლექსის სიმღერის მოსმენა.

როდესაც ამ ლექსის სიმღერას გაათავებენ, ოჯახის მეპატრონე გამოუტანს ღვინოს, პურს და სხ. კუჭის დასაშოშმინებელს მასალებს.

ამ დროს ერთი ვინმე ოჯახისაგანი აიტანს ჩაფით წყალს ერდოზედ და უცებ გადმოუშვებს მომღერალს დედაკაცებს, რომელნიც გაიფანტებიან წივილ-კივილით!

- „უი, ქა! ქა! შენ გენაცვალე, ღმერთო! ერთი შენი მადლიანი წვიმითაც გაგვწუწე ესრე და როგორს სამღთოს მოგიხერხებთ, ნახავ!“

ოჯახის პატრონი გამოუტანს ფქვილს, რამდენიც ჰსურს, და ჩაუყრის ტომარაში, რომელიც საკუთრად ამისთვის დააქვს ერთს დაქირავებულს კაცს. დედაკაცები თითქმის ყოველთვის მთვრალები არიან სიარულის დროს.

ამნაირად ერთს კვირას დაიარებიან და ოცს, ოც-და-ათამდე სოფელს მოუვლიან ხოლმე ზოგჯერ. მოგროვილს ფქვილს გაჰყიდიან და სხვა ნაშოვნს ფულთან იყიდიან ცხვრებს, ციკანს, ორ-სამ კოკა ღვინოს, ბრინჯს (უშილაფლავოთ ხომ არ შეიძლება სამღთო) და სხვ. თუ რამდენს მოაგროვებენ ფქვილს დედაკაცები, ამას იმით მივხვდებით, რომ შარშან „შვიდ მაისობას“ თექვსმეტი კოდი (კოდი ოთხი ფუთი და ექვსი გირვანქაა) მოეგროვებიათ ს. ჭალის დედაკაცებს.

მაისის შვიდს გადაიხდიან სამღთოს. ამ დღეს მთელი სოფლის ღარიბი და ობოლი დაპატიჟებული არიან სამღთოში. სუდია- მამასახლისი თავისი ყვითელი ძეწკვით შებმულის ნიშნებით ასრულებენ დედაკაცების სამღთოს შემკულობას. მღვდლებსაც თეთრ აბაზებს გაუგზავნიან საწირავათ და ამით ასრულებენ სამღთოსადმი მზადებას.

დედაკაცები კაკლის ქვეშ გაშლილ ფარდაგს-ხალიჩებზედ ისხდნენ და ლაპარაკობდნენ ერთმანეთში ვინ იცის რაზედ. აქვე გაჩაღებულ ცეცხლზე შიშინობს მწვადები და ჩუხჩუხობენ ქვაბები.

ამ მწვანეზედ გაშალეს ლურჯი ჭრელი იარდლის სუფრები და აქეთ-იქიდამ აურიგ-ჩაურიგდნენ; მოსამსახურემ ჩამოატარა თუნგით წყალი და სპილენძის ტაშტი და ყველას ხელი დააბაინა. „მამაო ჩვენო“ ჰსთქვა დიაკონმა. აი მოემზადნენ პირის გაწკლაპუნებას, მაგრამ ამ დროს წამოდგა ერთი დედაკაცი, რომელიც ყველაზე მეტად დარიბასლობას ჩემულობდა, და დაიძახა:

- „ქალებო! მოდით და ერთი კიდევ ჩავკლაკნოთ ჩვენი „ლაზარე“ და ვსთხოვოთ გამჩენელს ღმერთს, რომ შეისმინოს ჩვენი ვედრება და მოსცეს ქვეყანას წვიმა, რომ არ დაიმშეს საქრისტიანო“.

ამ სიტყვებით აღძრული დედაკაცები წამოდგებიან და ყელ მოღერებით დაიწყებენ „ლაზარეს“ მღერას. ეხლა უფრო მეტის გრძნობით და ლაზათით იმღერიან, სანამ უწინ, როდესაც კარის-კარად დაიარებოდნენ: ბოზბაში [„ცხვრის ხორცი წვნით მოხარშული, დაჭრილი დუმაგარეული“, - იოსებ გრიშაშვილი, „ქალაქური ლექსიკონი“] და წითელი ნუნუა [ღვინო] ახალისებს ამ ჩვენს დედაკაცებს.

ამის შემდეგ ასტეხეს ჩამჩების და ქაფქირის რახა-რუხი; დედაკაცები დამშეულ მგლებივით მიესივნენ თავ-თავის კერძს. წითელი ღვინით სავსე საქაშე ჯერ უფ. სუდიას მიართვეს, რომელიც დინჯათ წამოდგა ფეხზედ და დაილოცა:

- „ღმერთო დიდებულო, შენა ჰსწყალობდე აქა მბრძანებლებსა, უსმინე რასაც გევედრებიან, შენი მადლისა და სახელის ჭირიმე!“

მერმე მიუბრუნდება დედა-კაცებს:

- „ღმერთმა მიცოცხლოს თქვენი თავი; გისმინოთ ღმერთმა! მადლობა მამიხსენებია პატივის-ცემისათვის; ღმერთმა მეც შემაძლებინოს სამაგიეროს გადახდა“.

ახლა კი ყველას ხელში გაუჩნდა ღვინით სავსე ჯამი და ასტყდა სასიამოვნო წრუტვა.

სანამ ყველა არ დაითრო, არავინ წამომდგარა; რამდენიც დრო გადიოდა, იმდენათ ეს ჩვენი მოლხინე დედაკაცები ალერსიანს ჭიკჭიკს თან და თან უმატებდნენ; ბოლოს ერთმა დარბაისელმა დედაკაცმა, რომელზედაც ღვინოს თითქო არა ვიარი გავლენა არ მოეხდინა, დაიძახა:

- „სუ ქა! თქვე გასაწყვეტებო! რა ღმერთი გაგიწყრათ, ამ შინდის წუამ როგორ დაგაგიჟათ? ერთი ვიმღეროთ!“

და დაიწყეს ზემოთ ხსენებულის ლექსის სიმღერა; მერმე იმღერეს მაყრული, სამგზავრო და ვინ იცის რა ღიღინები არა! „გამო მზეო, გამიგონეც“ კი არ დააგდეს უმღერლათ.

როდესაც კარგა-რიგიანად გამოიბრუჟნენ, ყველა ტორტმანით წამოდგა. ზოგი, ვისაც სავატი აღარ ჰქონდა, წავიდა და მწვანეზედ გაგორდა, ზოგი ღობის ძირში მიწვა და ვინ იცის, ზოგი სად.

შემდეგ გაჩნდა დაირა, დაჰკრეს და უნდა გეყურებინათ მათს ტაშის ტყაპა-ტყუბზე და როგორი ძველებური ბასტი ჩამოუარეს უფრო ბებერმა დედაკაცებმა!

როდესაც ყველა მოიღალა ტლიკვით და მუხლებიც აღარ უჯერებდნენ, - შეგროვდნენ ყველანი ერთად და „ლაზარეს“ სიმღერით გასწიეს მდინარისაკენ.

აი მივიდა ერთი, უფრო ფეხ მარდი დედაკაცი მდინარესთან. შევარდა წყალში, შემოჰკრა ხელი ხელს და ჩაიყურყუმალავა შიგ; მერმე წამოდგა, გაიჭიმა მკლავები და დაუძახა თავის საკბილოს:

- „მოდი, ქა! თორემ ეს არი!..“

მივარდებიან ერთმანეთს, იძიძგილავებენ ყვინჩილა მამლებივით და ბოლოს წაიქცევიან ორნივ წყალში...

აჰა, გათავდა ჭიდაობაც და გროვა-გროვათ წავიდ-წამოვიდნენ თავ-თავი უბნისაკენ.

აპრილის ნახევრიდამ შვიდ მაისამდის ღამის ნამიც არ ყოფილა, არამც თუ წვიმა. მაგრამ მეორე დღეს დილითვე - რვა მაისს თითქო მართლა „ლაზარემ“ გასჭრაო, დაიწყო ჭექვა-ქუხილი და ისრეთი რიგიანი წვიმა მოვიდა, რომ მართლა შენი მოწონებული. ერთს კვირას ეს წვიმა არ შეწყვეტილა და თავ-მოტუსული სიცხისგან ყანები ისევ დაამშვენა და ორ კვირაზედ მუხლს მისცემსო, ამბობენ.

სადაც მიიხედავდი, ყველგან რომელიმე დედა-კაცი იძახდა:

- „ვერ დავაქუხეთ, აი! ვენაცვალე ჩვენ ლაზარეს!“