[ნაწყვეტი გიორგი ლეონიძის მიერ ფიროსმანის შესახებ შეკრებილი ცნობებიდან - „ცხოვრება ფიროსმანისა“]
ფიროსმანის ცხოვრების დეტალებთან ერთად, როგორც პირველად, ისე ეხლა თან მისი ბიოგრაფიის ფონიც მაინტერესებდა. მასალების შესაკრებად მე ვინახულე ღვინის ვაჭრები, ქუჩის მხატვრები, მღებარები, საზანდრები, მეთევზეები, დალაქები, მემწვანილეები, ყასბები, მედროგეები, მეჩექმეები, რკინიგზის კონდუქტორები და სხვა - მხატვრის მეგობრები, მცნობები და პატივისმცემლები, მე იქვე ვიწერდი მათს ნაუბარს „საწყალ ნიკალაის“ უბრალო ცხოვრებაზედ და ფაქტებს მათი საკუთარი თავგადასავლიდანაც. მრავალი ახალი და საინტერესო აღმოჩნდა მათთან შეხვედრებში ფიროსმანის ბიოგრაფიის გასაკრვევად.
ამ ნედლ მასალას, რაც სტენოგრაფიული სისწორითაა თითქმის ჩაწერილი და უმეტესად დაუმუშავებელიცაა, - ახლა ვაქვეყნებ მათივე პასუხისმგებლობით“, - გიორგი ლეონიძე]
***
ბეგო
★ „გამიგონია, ფიროსმანს ჰყავდა ძმობილი და მეცენატი - „ბეგო“. გახსოვთ, ფიროსმანის სურათზე წარწერა: „კამპანიას გაუმარჯოს, ბეგო ამრავლოს!“ ბეგო თურმე მუხრანის ხიდის სიახლოვეს სცხოვრობს.
ავლაბრის აღმართის ძირში, არეულ ხალხში, ერთს ჩამოგლეჯილს და ფეხშიშველა კაცს მხარზე ხელი დავადე:
- სადა ცხოვრობს ბეგო?
უცნობი შეკრთა. ჩემი დანახვა არ ესიამოვნა, მაგრამ ვეღარ დამალა, რომ თითონ ის - ბეგოს ძმაა. როგორც მერე გავიგე, „ფინისპეკტორად“ მივეღე. რადგან გაკოტრებული ბეგო სამჯერაც „იჯდა“ ფარული ვაჭრობისთვის, ძმას მეოთხე საფრთხე ჩემგან ეგონა. წამიყვანა და მტკვრის პირას ბეგოს ქოხს მიმაყენა. მე გარეთ ვიცდი, ვრცელი ეზოა. ლოდინი არ დამჭირდა. იმ წუთშივე ფიცრულიდან გადმოხტა შავი კაცი და ჩემ წინ აიყუდა. ასე იციან გადმოვარდნა ხანძარში.
- „მე გახლავართ ბეგო, რა გნებავთ?“ (თან ღელავს, ალბათ არყის ფარულ ვაჭრობაზე მივუსწარი.)
როცა ბეგომ გაიგო, რომ მხოლოდ „ნიკალაის“ ამბების შეტყობა მინდოდა, თავისუფლად ამოისუნთქა. ბეგო გახარებულია. სულსაც არ დაიშურებს ამ საქმისათვის:
- „ხუთი წელიწადი ერთი პურმარილი გვქონია, როგორ დავივიწყებ“...
ერთ იჯრაზე ძნელია ყველაფრის მოგონება. დრო უნდა. ნიკალას სიცოცხლემ ამის თვალებქვეშ გაიარა. როგორ არ ახსოვს? მაშინ ბეგოს ხელში ხაზინა უტრიალებდა, „ფულანდარი კაცი“ იყო და „ქვეყანაში ერთი სახელი მასაცა ჰქონდა“. „ახლა კაცობიდან ჩამოვარდა“ და ძნელია ლაპარაკი ამ საკვნესებელ გულზე. მაინც ბეგო ხსნის მახსოვრობის უჯრებს და ენად გაიკრიფა.
- „მთელი სიცოცხლე სმაში და ხატვაში გამოაღამა! ჰხატავდა, - სასმელი ვიშოვოო, სვამდა, - კარგათ დავხატოო!“
თურმე ბეგოს ისე არაფერი უკვირდა ფიროსმანისა, როგორც მუშაობის სისწრაფე. პირველ ღირსებად უთვლის და მოგიყვებათ:
ერთ გაზაფხულის დილას, ნიკოს მუშამბა ჰქონდა გაჭიმული და ფუნჯით ხელში თავისი მეცენატის ბრძანებას მოელოდა, თუ რას დაახატვინებდა. ბეგო ერთ საგონებელში იყო ჩავარდნილი, რა მოეგონებინა. მანამდე ყველა სიუჟეტური შესაძლებლობანი ამოეწურათ. აზრისთვის ბეგო გამოდის ქუჩაში და თვალს მოჰკრავს დაჩარდახულ ურემს - თელეთის მლოცავებით. ურემს ვერძი ჰყავს გამობმული. უბია წითელი ხარები. წითელ ხალათა ბიჭი შოლტით ერეკება. ბეგოს დუქნიდან გამოყავს ფიროსმანი, ამ სცენის დახატვას სთხოვს.
- „ნიკო ურემს დააცქერდა, დუქანში შებრუნდა და ფუნჯს ხელი დასტაცა. მერე ერთხელ კიდევ ამოვიდა და როცა შემობრუნდა, არაყი მომთხოვა. ფუნჯზე არაყს აშველებდა... მეორე დღეს სურათი ჩამაბარა - ჭკვიდამ შემშალა, ისე იყო დამზგავსებული!“
მეორე - რაც ბეგოსთვის დაუვიწყარი იქნება, - ნიკალას პატიოსნებაა.
- „მისი ხელიდან სიკეთე გამოვიდოდა, სიავე - არა! სუფთა იყო, როგორც პირიდან, ისე ხელიდან. მის პიჯას ჯიბე არ უნდოდა“.
„ერთხელ, რიყეზედ ერთ მიკიტანს დუქანი გამოუხატა. ფული ხელთ არ მისცეს. დაჰკარგავს ან სხვა გამოართმევსო. ისევ მე მომიტანეს გადასაცემად. ნიკალაიმ ზედაც არ დაჰხედა.“
„ერთხელ კიდევ, „ფრანცუზები“ მოვიდნენ (ალბათ ლე-დანტიუ და ილია ზდანევიჩი. გ.ლ.) ნიკალაის სანახავათ. ნიკოს ნახვის მერე მის სურათებს შემევაჭრნენ. ნიკოს დასტურით მივყიდე, მაგრამ არც ეს ფული აიღო ჩემგან ნიკალაიმ: „ფული რათ მინდაო?“
ბეგო აღფრთოვანებით იგონებს იმ ხუთ-ექვს წელიწადს, როცა ფიროსმანი მასთან იყო შეკედლებული. დუქანში ბეგოს პატარა ოთახი ჰქონდა. სამზარეულოზე წადგმული (ცარიელ ბოთლების და რაგინდარას საწყობათ). ეს ოთახი ნიკოს აჩუქა დასადგომათ. აქ ცხოვრობდა და მხატვრობდა ფიროსმანი 1905-1910 წლებში. ოთახის მოწყობილობა იყო: პატარა ტახტი, ერთი ძველი ვედრა, ფუნჯები, ბოთლები, კირი, საღებავები... მუდამ ჰხატავდა. ხან თავისთვის, ხან ბეგოსთვის. მართალია ბეგოსთან იყო, მისი კარის მხატვარი იყო, მაგრამ სხვასთან მუშაობასაც არ უშლიდა. პირიქით, ბეგო ეუბნებოდა ნაცნობებს: - დაახატვინეთ, სარგო მიეცითო! მაგრამ ნიკალა შემოსავალს არ ეძებდა.
ბეგომაც იცოდა მისი ხასიათი და რაც შეეძლო არაფერს აკლებდა. ხშირად, ნამუშევარში ნახმარ ტანისამოსს უყიდდა ხოლმე. აბანოშიც დაჰყვანდა. (პარასკეობით - ვაჭრების დღე) სადილი და სასმელიც ბეგოსთან ჰქონდა. ნიკოც შინაურობდა. როცა ბეგოს დიდი მუშტარი მაოწყდებოდა, ნიკო ხელს წაახმარებდა. ყველ ახალწელს, შობას, ნათლიღებას, აღდგომას და სხვა „ბედნიერ დღეებში“ ნიკო ბეგოსთან იყო დაპატიჟებული. ახალწელს ნიკო უთუოდა მიულოცავდა „ძალოს“ (ბეგოს მეუღლე), ხუმრობაც ჰყვარებია; „ძალო, ბეგოს გაუფრთხილდი, ქალებს ეარშიყებაო!“
- „ჩემს დუქანს პატარა ბაღი ეკრა საყვავილე ფარდულებით შემკობილი და პატარა გუბეტბით. როცა ნიკო ფხიზელი და თავისუფალი იყო, ბაღში გავიდოდა, ყვავილებს უვლიდა, მიწას ჩაჰყურებდა. მერე დიდ კაკლის ქვეშ დაჯდებოდა გაშტერებული. უფრო გაზაფხულზე იცოდა ბაღში გამარტოება. მაშინ ღვინოსაც იქ შეუგზავნიდი. მარტოობა უყვარდა. არავის გაიკარებდა. უცხო ხალხს არ ეთვისებოდა. პირზე დაღონება კი არ იცოდა.
- „ნიკალაი, - ვეუბნებოდი, - მარტოობა ძნელია, ოჯახს მოეკიდე!“
- „მარტო ვარ დაბადებული, მარტო უნდა მოვკვდეო!“
- „არ არის კარგი საქმე, ნიკალაი!“
- „აბა, ერთი მითხარი, რომელ დიდ მწერალს (?) ჰქონია ბინა, რომ მე მქონდესო? ძველად, სულ გამოკაფულ კლდეებში და ქარაფებში უცხოვრიათ წმინდანებივით (ერთი „წმინდანი“ მისთვისაც დაუხატია სახსოვრად: „გიორგი განდეგილი“. ინახება ეროვნულ გალერეაში. დავ. კაკაბაძის კოლექცია.) ნეტავ იცოდე, როგორც ცხოვრობს ჩვენი აკაკი წერეთელიო?“
- „მხიარული კაცი იყო, პირსიცილიანი. – „რა მოგვიტანია, რა უნდა წავიღოთო? ერთი მეგობარი დამმარხავს, დარდი არა მაქვსო!“ „ვირის კუდივით მოკლეა წუთისოფელიო!“ თუ ზახოშად იყო, ჩუმი ღიღინი უყვარდა: „ლოთებო, ნეტავი ჩვენა“ და სხ. აიღებდა ჭიქას და იტყოდა:
„გაუმარჯოს პავლესა,
დაისხავს და დალევსა!“
